Η ''δηλητηριώδης'' ιστορία του κυανίου
Ουσίες που περιέχουν κυάνιο χρησιμοποιούνταν εδώ και αιώνες ως δηλητήρια. Παρ'όλα αυτά, το 1782 απομονώθηκαν καθαρές χημικές ενώσεις του κυανίου (κυανιούχα άλατα) από το Σουηδό χημικό Scheele. O συγκεκριμένος ερευνητής πέθανε λίγο αργότερα από δηλητηρίαση σε ατύχημα που είχε στο εργαστήριο του, δουλεύοντας κυάνιο! Από την εποχή της αρχαίας Ρώμης, το κυάνιο και τα παράγωγά του χρησιμοποιούνταν για δολοφονίες. Ο Νέρωνας χρησιμοποίησε εκχυλίσματα κερασιών και δάφνης, τα οποία περιέχουν κυάνιο ως το κύριο τοξικό συστατικό, για να δηλητηριάσει μέλη της οικογενείας του και όσους άλλους υπονόμευαν την κυριαρχία του. Ο Μέγας Ναπολέων πρότεινε τη χρήση κυανίου για την αύξηση της αποτελεσματικότητας στις ξιφολόγχες των στρατιωτών κατά τη διάρκεια του Γαλλο-Πρωσσικού Πολέμου.
Παραγωγή χημικών όπλων με βάση το κυάνιο
Κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου (περίοδος 1915-1916), οι Γάλλοι παρασκεύασαν υδροκυανικό οξύ (περιέχει το δηλητηριώδες αέριο HCN), αποστάζοντας πυκνό διάλυμα κυανιούχου καλίου (KCN) με αραιό θειικό οξύ (H2SO4). Λόγω του ότι όμως το υδροκυάνιο που απελευθερώνεται είναι ελαφρύτερο από τον ατμοσφαιρικό αέρα, το όπλο αποδείχτηκε αναποτελεσματικό. Επιπρόσθετα, οι Γερμανοί ως βαθείς γνώστες της Χημείας, προμήθευσαν τα στρατεύματά τους με μάσκες που μπορούσαν να φιλτράρουν το υδροκυάνιο.
Μετά την αποτυχία του υδροκυανίου, οι Γάλλοι προχώρησαν στην παραγωγή χλωριούχου κυανίου (ClCN), το οποίο είναι βαρύτερο και λιγότερο πτητικό σε σχέση με το υδροκυάνιο. Το χλωριούχο κυάνιο παράχθηκε από χλωρίωση κορεσμένου διαλύματος κυανιούχου καλίου στους 0οC. Η τοξικότητά του ήταν παρόμοια με αυτή του υδροκυανίου αλλά το χλωριούχο κυάνιο διέθετε μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα ακόμα και σε χαμηλές συγκεντρώσεις. Σε υψηλές συγκεντρώσεις, το χλωριούχο κυάνιο σκοτώνει άμεσα, παραλύοντας το αναπνευστικό σύστημα.
Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, οι Ναζί αξιοποίησαν το υδροκυάνιο παγιδεύοντάς το σε προσροφητικά υλικά (γη διατομών και άνυδρο θειικό ασβέστιο) και φτιάχνοντας το περίφημο σκεύασμα Zyclon B. Το συγκεκριμένο σκεύασμα χρησιμοποιήθηκε για την εξόντωση εκατομμυρίων αμάχων και στρατιωτών στα στρατόπεδα συγκέντρωσης (θάλαμοι αερίων). Το Zyclon B συντέθηκε αρχικά για απολυμαντικούς σκοπούς και χρησιμοποιούνταν στην Αμερική για μυοκτονίες.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1980, αναφορές έδειξαν ότι όπλα με βάση το κυάνιο ίσως να έχουν χρησιμοποιηθεί κατά των κατοίκων της Συριακής πόλης Hama, της Κουρδικής πόλης Halabja στο Ιράκ και πιθανόν της Shahabad στο Ιράν, κατά τον Ιρανό-Ιρακινό Πόλεμο.
Το κυάνιο στην καθημερινή μας ζωή
Το κυάνιο χρησιμοποιείται κατά κόρον σε διεργασίες όπως η επιμετάλλωση, η επεξεργασία των πλαστικών, η εξαγωγή χρυσού και αργύρου, η μεταλλουργία, η βυρσοδεψία και οι απολυμάνσεις.
Δηλητηρίαση απο κυάνιο έχει αναφερθεί από την κατανάλωση υπερβολικής ποσότητας πικραμύγδαλων, κερασιών και βερίκοκων (κουκούτσια).
Τα τσιγάρα περιέχουν επίσης κυάνιο. Ένας μέσος μη καπνιστής εμφανίζει συγκέντρωση 0.06 μg/mL κυανίου στο αίμα, ενώ ένας καπνιστής 0.17 μg/mL.
Τοξικότητα ενώσεων κυανίου
Αν και οι ενώσεις του κυανίου είναι αναγνωρισμένα πολύ τοξικές, όταν συγκρίνονται με άλλα θανατηφόρα χημικά όπλα διαπιστώνει κανείς ότι διαθέτουν τη μικρότερη τοξικότητα. Η ενδεικτική τιμή LC50 (συγκέντρωση που θανατώνει το ήμισυ του πληθυσμού πειραματοζώων) για το υδροκυάνιο τοποθετείται γενικά στα 2500-5000 mg.min/m3 και για το χλωριούχο κυάνιο στα 11.000 mg.min/m3. Οι τιμές αυτές είναι κατά πολύ μικρότερες για άλλους πανίσχυρους χημικούς δολοφόνους όπως: αέριο μουστάρδας (10-200 mg.min/m3) και για το φωσγένιο (3000 mg.min/m3).
Η εκτιμώμενη θανατηφόρα ενδοφλέβια δόση υδροκυανίου για το 50% του εκτεθειμένου πληθυσμού είναι 1.0 mg/kg ενώ η ίδια τιμή για δερματολογική έκθεση στο υγρό ανέρχεται στα 100 mg/kg.
Μηχανισμός τοξικής δράσης υδροκυανίου
Ο μηχανισμός δράσης του υδροκυανίου είναι αρκετά απλός και αποτελεσματικός: μπλοκάρει ένα ένζυμο του ανθρώπινου οργανισμού που ονομάζεται "οξειδάση του κυτοχρώματος C", που βρίσκεται στην αναπνευστική αλυσίδα των κυττάρων, με αποτέλεσμα το κύτταρο να μην μπορεί να "αναπνεύσει" και να μην μπορεί να παράγει ενέργεια. Η τελική κατάληξη έρχεται μετά από κώμα, σπασμούς και καρδιακή ανακοπή. Το δέρμα αποκτά ένα ροζ χρώμα καθώς η αιμοσφαιρίνη δεσμεύει την κυανιούχο ομάδα του υδροκυανίου.
''Θρυλικές'' αυτοκτονίες και δολοφονίες με κυάνιο
Άλαν Τούρινγκ: Το 1954, πέθανε από δηλητηρίαση από κυάνιο, προφανώς από ένα μήλο που άφησε μισοφαγωμένο και περιείχε κυάνιο. Οι περισσότεροι θεωρούν ότι ο θάνατός του ήταν σκόπιμος οπότε και θεωρήθηκε αυτοκτονία. Η μητέρα του, εντούτοις, επίμονα υποστήριξε ότι η κατάποση οφειλόταν στην απρόσεκτη αποθήκευση εργαστηριακών χημικών ουσιών του. Οι φίλοι του ισχυρίστηκαν ότι ο Τούρινγκ είναι πιθανό να είχε αυτοκτονήσει με αυτόν τον τρόπο, για να δώσει στη μητέρα του κάποια εναλλακτική αιτία για το θάνατο του. Λέγεται ότι το σήμα της γνωστής Apple είναι πιθανά συσχετισμένο με το δαγκωμένο μήλο του Τούρινγκ, σαν φόρος τιμής για την συνεισφορά του στο χώρο των Η/Υ.
Χάινριχ Χίμλερ: Ο Χίμλερ συνελήφθη μετά τον πόλεμο και προσπάθησε ανεπιτυχώς να διαπραγματευτεί με την Δύση, ενώ έδειχνε πραγματικά σοκαρισμένος, σαν έβλεπε να τον αντιμετωπίζουν ως εγκληματία κατά τη σύλληψη. Αυτοκτόνησε από κατάποση κυανίου λίγο αργότερα. Με τον ίδιο τρόπο, αυτοκτόνησαν οι Γκαίμπελς και Γκαίρινγκ.
Αδόλφος Χίτλερ: Στις 30 Απρίλη 1945, μετά από έντονες οδομαχίες στην πόλη, όταν τα σοβιετικά στρατεύματα είχαν σταματήσει ένα με δύο τετράγωνα μακριά από την καγκελαρία, ο Χίτλερ αυτοκτόνησε, πυροβολώντας τον εαυτό του, ενώ ταυτόχρονα δάγκωσε και μια κάψουλα κυανίου. Μαζί με εκείνον αυτοκτόνησε με τον ίδιο τρόπο και η σύντροφός του Εύα Μπράουν.
Στρατάρχης Ρόμμελ: Θανατώθηκε από τους ναζί με αμπούλα κυανίου ενώ ο θάνατος παρουσιάστηκε ως καρδιακή προσβολή μετά από συμφωνία των δύο πλευρών.
Κλείνοντας, στο σημείο αυτό πρέπει να τονίσουμε την αρνητική απόχρωση που σκιάζει την επιστήμη της Χημείας μέσα από την κατασκευή χημικών όπλων. Όταν το αρρωστημένο και πολεμοχαρές μυαλό του ανθρώπου πειραματίζεται με τις ιδιότητες των χημικών ενώσεων, προκύπτουν πολλές φορές εξαιρετικά επικίνδυνα αποτελέσματα. Κανείς δεν μπορεί να σβήσει από τη μνήμη του τις θηριωδίες των ναζί στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και στους θάλαμους αερίων. Είναι στο χέρι των κυβερνήσεων και των υπερδυνάμεων του πλανήτη να περιορίσουν τη χρήση χημικών και βιολογικών όπλων, καθώς οι συνέπειες αναμένονται για πολλοστή φορά τραγικές.
ΠΗΓΕΣ
1. Baskin, S.I. and Brewer, T. G., Cyanide Poisoning, Medical Aspects of Chemical and Biological Warfare. http://www.au.af.mil/au/awc/awcgate/medaspec/Ch-10electrv699.pdf
2. http://www.youtube.com/watch?v=JDBrdEF5UcE DEATH BY CYANIDE POISONING
