Πώς θα νιώθατε αν σας έλεγαν ότι και το παραμικρό σας ψέμα μπορεί να γίνει αντιληπτό; Πόσες φορές δεν έχουμε αναγκαστεί να πούμε ψέμματα για δικούς μας «αθώους» λόγους; Πόσο ανακουφισμένοι νιώσαμε όταν παρατηρήσαμε πως τα ψέμματα μας έγιναν αποδεκτά ως αλήθειες από τον εκάστοτε συνομιλητή μας; Τι είναι όμως αυτό που μπορεί να μας προδώσει απέναντι σε έναν ειδικό για το αν λέμε ψέμματα ή όχι; Η απάντηση είναι η μη λεκτική μας συμπεριφορά. Πάμε να τα δούμε με τη σειρά!
Όταν συνομιλούμε με κάποιον, εκτός από τη μυαλό μας και τη φωνή μας, που συγκαταλέγονται στους λεκτικούς τρόπους επικοινωνίας, χρησιμοποιούμε το πρόσωπο και το σώμα μας, που αποτελούν τρόπους μη λεκτικής επικοινωνίας. Οι στάσεις του σώματος και οι εκφράσεις του προσώπου μας, πολλές φορές, συνοδεύουν τα λεγόμενα μας και περιγράφουν στο συνομιλητή μας με πιο εμφατικό τρόπο τα συναισθήματά μας. Η μη λεκτική επικοινωνία λοιπόν είναι αναπόσπαστο κομμάτι στην καθημερινότητα μας, πράγμα που εντόπισε η επιστήμη της ψυχολογίας και έχει ερευνήσει αρκετά διεξοδικά.
Η πιο γνωστή προσωπικότητα στο χώρο της ψυχολογίας που ασχολήθηκε εκτενώς με το κομμάτι της μη λεκτικής επικοινωνίας είναι ο Paul Ekman. Το 1963, ο Ekman ξεκίνησε την έρευνά του πάνω στη μη λεκτική συμπεριφορά και με τα αποτελέσματα των ερευνών του και σε συνεργασία με τον παλιό του συμφοιτητή, Tomkins εξέδωσε το 1985 το βιβλίο του «Telling Lies». Ο Ekman, βασιζόμενος στις ανακαλύψεις του Δαρβίνου σχετικά με τη υψηλή συσχέτιση του τρόπου εμφάνισης των συναισθημάτων στα ζώα με αυτόν στους ανθρώπους και από ευρήματα της επιστήμης της Ανθρωπολογίας σχετικά με την παγκοσμιότητα της έκφρασης των συναισθημάτων και της χρήσης της μη λεκτικής επικοινωνίας, προσπάθησε να βρει τα συχνότερα παγκοσμίως συναισθήματα. Αυτά είναι ο θυμός, η αηδία, ο φόβος, η χαρά, η λύπη και η έκπληξη. Τη δεκαετία του ’90, εμπλούτισε αυτή τη λίστα με τα εξής: ψυχαγωγία, περιφρόνηση, πληρότητα, ντροπή, ενθουσιασμό, ενοχή, περηφάνια λόγω επιτυχίας, ανακούφιση, ικανοποίηση, ευχαρίστηση των αισθήσεων, ντροπαλότητα.
Μέσα από τα ευρήματά του, δημιούργησε κάποια τεστ αξιολόγησης για την αναγνώριση των συναισθημάτων. Αυτά είναι το «Εικόνες των συναισθημάτων του προσώπου» (Pictures Of Facial Affect, POFA), και το «Συναισθηματική Έκφραση του Προσώπου των Ιαπώνων και Καυκάσιων» (Japanese and Caucasian Facial Expressions of Emotion, JACFEE). Για τον Ekman το συναίσθημα και η αναγνώριση του ήταν η ουσία των εκφράσεων του προσώπου και των στάσεων του σώματος. Το 1966 όμως και οι Haggard και Isaacs είχαν αρχίσει να ασχολούνται με το κομμάτι της μη λεκτικής επικοινωνίας και μετά από παρατήρηση ομάδων εισήγαγαν τον όρο των μικροεκφράσεων (microexpressions). Αυτός ο όρος περιγράφει τις διάφορες αλλαγές στο πρόσωπο ενός ακροατή που μπορεί να διαρκέσει 1/25 έως 1/15 του δευτερολέπτου. Βασιζόμενος σε αυτές τις έρευνες σχετικά με τις μικροεκφράσεις και με τη βοήθεια του Wallace Friesen, ειδικού στην ανθρώπινη ανατομία, δημιούργησε ένα σύστημα κωδικοποίησης των κινήσεων του προσώπου (Facial Action Coding System, FACS) ταξινομώντας το σε διάφορες περιοχές.
Ο Ekman επεξέτεινε τη χρήση αυτού του συστήματος κωδικοποίησης στο κομμάτι του ψέμματος. Στους διάφορους συμμετέχοντες που παρατήρησε βρέθηκαν τρία είδη μικροεκφράσεων που σχετίζονται με την προσπάθεια να πούμε ψέμματα:
♦ Εξομοιωτικές εκφράσεις: Όταν μια μικροέκφραση δε συνοδεύεται από την αυθεντική έκφραση
♦ Εξουδετερωμένες εκφράσεις: Όταν μια αυθεντική έκφραση καταπιέζεται και το πρόσωπο παραμένει ουδέτερο
♦ Κρυμμένες εκφράσεις: Όταν μια αυθεντική έκφραση κρύβεται πίσω από μια επίπλαστη έκφραση
Η διαφορά μεταξύ ενός ευγενικού χαμόγελου και ενός πραγματικού χαμόγελου.
