H μυθολογία..
Σύμφωνα με την Ελληνική Μυθολογία, ο Νάρκισσος ήταν ένας πανέμορφος νέος που ερωτεύτηκε τον εαυτό του, όταν ανακάλυψε την εικόνα του στο καθρέφτισμα των νερών μίας πηγής. Το πάθος του για το ίδιο του το είδωλο ήταν τόσο παράφορο και ακατανίκητο, που στην προσπάθεια του να αγγίξει την αντανάκλαση του στο νερό, έπεσε στα νερά της λίμνης και πνίγηκε.
Ο μύθος αυτός αναπαριστά με τον καλύτερο τρόπο την έννοια του ναρκισσισμού και τον τρόπο με τον οποίο ένα άτομο μπορεί να στραφεί και να απορροφηθεί από τον εαυτό του και την εικόνα του σε σημείο που να σταματήσει να ενδιαφέρεται και να αλληλεπιδρά με το εξωτερικό περιβάλλον, νιώθοντας ότι όλα περιστρέφονται γύρω από τον εαυτό του, ότι όλοι λένε κάτι που αφορά τον ίδιο, ότι καθετί που συμβαίνει αφορά τον ίδιο και έτσι, να μην συνδέεται ουσιαστικά με άτομα και καταστάσεις.
Τα κύρια χαρακτηριστικά της ναρκισσιστικής προσωπικότητας…
Η έννοια του Ναρκισσισμού απασχόλησε από πολύ νωρίς τους ψυχοθεραπευτές. Ο Freud, μέσα από μελέτες του, πραγματεύτηκε πολλές φορές το θέμα του Ναρκισσισμού, δημοσιεύοντας σχετική μελέτη του το 1914. Σύμφωνα με τον Freud, ο Ναρκισσισμός αποτελεί έκφραση του ενστίκτου αυτοσυντήρησης, με κύρια χαρακτηριστικά την μεγαλομανία και την απόσυρση ενδιαφέροντος από τον εξωτερικό κόσμο. Πρόκειται, ουσιαστικά, για μία σύγκρουση ανάμεσα στην ψυχική ενέργεια που επενδύεται στο Εγώ και σε αυτή στα Αντικείμενα. Έτσι, καθώς η μία υπερισχύει, η άλλη αποδυναμώνεται. Κι όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει, «Ο ισχυρός εγωισμός είναι προστασία για να μην αρρωστήσουμε, όμως τελικά θα αρρωστήσουμε, αν δεν καταφέρουμε να αγαπήσουμε». Σύμφωνα, λοιπόν, με την Φροϋδική ανάλυση του ναρκισσισμού, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο ναρκισσιστής κατανοεί την πραγματικότητα μέσα από εικόνες του Εγώ.
Όλοι οι άνθρωποι έχουμε στοιχεία ναρκισσισμού από τη στιγμή που γεννιόμαστε. Αυτό σημαίνει ότι επικεντρωνόμαστε στον εαυτό μας, στις επιθυμίες και τις ανάγκες μας. Ωστόσο, η αυτοεκτίμηση και η δημόσια εικόνα μας, είναι η γέφυρα του ναρκισσισμού με την κοινωνία. Η εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας και τα μηνύματα που δίνουμε στους άλλους για μας είναι συνυφασμένα με τα βιώματα και τα μηνύματα που πήραμε από την οικογένειά μας στην παιδική ηλικία.
Ο τρόπος σκέψης και η συμπεριφορά του νάρκισσου…
Συνήθως, οι νάρκισσοι είναι γοητευτικά, διασκεδαστικά και επιτυχημένα άτομα, ενώ πολλοί απ' αυτούς είναι και διάσημοι. Στην παρέα, είναι ιδιαίτερα ευχάριστοι, συμμετέχουν σε κάθε είδους συζήτηση, με στόχο να γίνονται πάντα το επίκεντρο! Όταν νιώσουν ότι αυτό το έχουν εξασφαλίσει, συμπεριφέρονται σαν κακομαθημένα παιδιά. Χρειάζονται όλα όσα μπορείς να τους δώσεις και κυρίως το θαυμασμό σου για την εικόνα τους!
Μοιάζουν να είναι ηθοποιοί στο θέατρο της ζωής τους. Ψεύδονται ακόμη και απέναντι στον ίδιο τους τον εαυτό, εφόσον έχουν την ικανότητα να αναπροσαρμόσουν ακόμη και βιώματα από το παρελθόν τους, προκειμένου να ωραιοποιήσουν την εικόνα τους. Δε θα παραδεχτούν ποτέ το λάθος τους και δε θα ζητήσουν συγνώμη. Αν κάτι δεν πάει καλά, θα παίξουν το ρόλο του θύματος, μεταβιβάζοντας πολύ εύκολα την ευθύνη σε άλλους.
Δεν μπορούν να έρθουν πολύ κοντά συναισθηματικά με κάποιον γιατί στην ουσία δεν μπορούν να αγαπήσουν ούτε τον εαυτό τους. Αγαπούν την εικόνα τους (ένα εξιδανικευμένο άτομο που στην πραγματικότητα δεν υπάρχει). Τα άτομα αυτά έχουν εύθραυστη αυτοεκτίμηση και είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στην κριτική των άλλων. Εύκολα πληγώνονται, νιώθουν ταπεινωμένα και άδεια και ενδεχομένως μπορεί να αντιδρούν με έντονη οργή και αντεπίθεση.
Τα αίτια ναρκισσισμού
Τα βιώματα και ο ρόλος της οικογένειας στη διαμόρφωση του χαρακτήρα
Στη φυσική ανάπτυξη του εγώ, όλοι οι άνθρωποι περνούν από ναρκισσιστικά στάδια. Τα μωρά νομίζουν ότι όλος ο κόσμος τους ανήκει. Οι έφηβοι αντιδρούν στις αντιλήψεις των γονιών τους και προσπαθούν να αυτονομηθούν. Για να γίνει αυτό, βλέπουν τον εαυτό τους πιο ισχυρό και πιο έξυπνο από τους γονείς τους. Έχει αποδειχτεί ότι σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της ναρκισσιστικής προσωπικότητας παίζει το οικογενειακό περιβάλλον και τα βιώματα του ατόμου στην παιδική ηλικία.
Δηλαδή…
♦ Πολλοί γονείς μεγαλώνουν τα παιδιά τους με βάση το καλύτερο που πιστεύουν οι ίδιοι γι' αυτά, αγνοώντας τις πραγματικές ανάγκες του παιδιού. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το παιδί να μεγαλώνει ως προέκταση του γονιού, αναπτύσσοντας ένα προσωπείο που το εμποδίζει να δει τις δικές του πραγματικές ανάγκες.
♦ Σε άλλες οικογένειες, παρατηρείται ο ένας από τους δύο γονείς να είναι αδιάφορος, ενώ ο άλλος υπέρμετρα φιλόδοξος για την πορεία του παιδιού. Σε αυτή την περίπτωση, το παιδί, απαντώντας στη φιλοδοξία του ενός γονέα, επιδιώκει και την προσοχή του άλλου. Τα παιδιά θέλουν να ικανοποιούν τους γονείς και να εισπράττουν το θαυμασμό τους. Με αυτό τον τρόπο, τα ανήλικα άτομα εγκλωβίζονται σε εικόνες για τον εαυτό τους που δεν ανταποκρίνονται στις δικές τους και που, στον ενήλικο βίο, έχουν σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία της ναρκισσιστικής τους προσωπικότητας.
Η σχέση με τους άλλους…
Στη σχέση του με τους άλλους, ο νάρκισσος αναζητά άτομα που προάγουν την εικόνα που νομίζει πως έχει και, στη συνέχεια, φαίνεται να ικανοποιεί την κάθε τους επιθυμία. Στην πραγματικότητα όμως, απαιτεί να θαυμάζεται με βάση αυτό που νομίζει πως είναι και όχι με βάση την πραγματική του εικόνα αφού και ο ίδιος αδυνατεί να τη βιώσει.
Οι διαπροσωπικές τους σχέσεις κατά κανόνα είναι προβληματικές, εξαιτίας της ανάγκης τους για θαυμασμό, της αίσθησης ότι έχουν ιδιαίτερα δικαιώματα και της αδυναμίας τους να νιώσουν τις ανάγκες των άλλων.
Θετικές επιδράσεις στη ναρκισσιστική παρουσία μπορεί να έχει και η ανείπωτη αίσθηση από κάποιον άλλον, ότι υπάρχουν σαφή συναισθηματικά όρια τα οποία δεν μπορεί να υπερβεί.
Σε αντίθετη περίπτωση, η συναναστροφή με ένα νάρκισσο μπορεί να οδηγήσει σε συναισθηματικό αποσυντονισμό. Η οριοθέτηση ωστόσο, κρίνεται αναγκαία αφού βοηθά το συναναστρεφόμενο να μη θεωρεί τον εαυτό του υπεύθυνο για τις συμπεριφορές του νάρκισσου, του οποίου η δράση είναι ακαθόριστη. Οι νάρκισσοι εναντιώνονται σε οποιοδήποτε πλαίσιο αμφισβητεί το μεγαλειώδες της προσωπικότητάς τους, καθώς και σε ότι φαίνεται αυστηρά οριοθετημένο, αφού την ίδια στιγμή απαιτείται να έρθουν σε επαφή με τις ευθύνες τους, που είναι άλλωστε και ένα σοβαρό κομμάτι, που πυροδοτεί την παθολογία τους.
Αντιμέτωποι με έναν νάρκισσο…
Τέσσερις θέσεις που θα μπορούσαν να βοηθήσουν ένα τέτοιο άτομο αλλά και που θα προστατεύσουν κάποιον που το συναναστρέφεται:
1. Απενοχοποίηση: Στη συναναστροφή με ένα νάρκισσο, το σημαντικότερο είναι να εντοπίσεις ότι το πρόβλημα είναι ο ίδιος και δεν ευθύνεσαι εσύ για τη συμπεριφορά του.
2. Οριοθέτηση: Αυτό σημαίνει να μην παραβλέπεις τις δικές σου ανάγκες και επιθυμίες και να μην επιτρέπεις και στον ίδιο να σου τις παραβιάζει.
3. Καθρέφτισμα της συμπεριφοράς του: Προσπάθησε να απαντάς και να πράττεις όπως κάνει αυτός. Ο νάρκισσος, όταν έρχεται αντιμέτωπος με το καθρέφτισμα της συμπεριφοράς του, υποχωρεί.
4. Η απειλή της εγκατάλειψης: Όταν ένας νάρκισσος έρχεται με κάποιον κοντά συναισθηματικά, ο μεγαλύτερός του φόβος είναι η εγκατάλειψη. Αυτό προέρχεται από τα παιδικά του βιώματα μέσα στην οικογένεια. Η εγκατάλειψη λοιπόν ή η απειλή πως θα τον εγκαταλείψουν, του δημιουργεί τόσο μεγάλο φόβο που μπορεί να αλλάξει αυτόματα συμπεριφορά.
Βήματα αυτοβοήθειας για τον ίδιο τον νάρκισσο…
1. Συχνά, τα άτομα με ναρκισσιστική προσωπικότητα αντιλαμβάνονται ότι υπάρχει πρόβλημα στη σχέση τους με τους άλλους, ωστόσο είναι δύσκολο να παραδεχτούν και να αποδεχτούν ότι ευθύνονται οι ίδιοι. Εάν επιτρέψουν στον εαυτό τους να εντοπίσει την ευθύνη τους, ήδη έχουν κάνει το πρώτο και σημαντικότερο βήμα στην αντιμετώπιση του προβλήματός τους.
2. Μέσα από ένα περιβάλλον στήριξης (π.χ. φίλοι, γονείς, σύντροφος), που θα τους επισημαίνουν την πραγματικότητα και δε θα τους ενισχύουν τον ιδεατό κόσμο που οι ίδιοι έχουν φτιάξει για τον εαυτό τους, μπορούν να «σπάσουν το φανταστικό τους καθρέφτη», να αποδεχτούν, να εκτιμήσουν και να αγαπήσουν αυτό που πραγματικά είναι.
3. Να αποφασίσουν να δεχτούν ψυχοθεραπευτική βοήθεια ώστε να ενισχύσουν την αυτοεκτίμησή τους και να ενδυναμώσουν τα υγιή κομμάτια της προσωπικότητάς τους.
Η θεραπεία…
Συχνά, βλέπουμε τα χαρακτηριστικά της ναρκισσιστικής προσωπικότητας να συνοδεύεται από μία άλλη διαταραχή. Η έντονη αίσθηση ταπείνωσης που μπορεί να νιώσουν, συνοδευμένη και από υπερβολική αυτοκριτική, μπορεί να οδηγήσει σε κοινωνική απομόνωση και καταθλιπτική διάθεση.
Στην περίπτωση, όμως, που ο ναρκισσισμός δε συνοδεύεται από κάποια άλλη παθολογία, είναι δύσκολο τα άτομα που φέρουν τη διαταραχή να ζητήσουν ψυχοθεραπευτική βοήθεια. Αυτό συμβαίνει γιατί το πρόβλημα είναι χαρακτηριστικό της προσωπικότητας του ατόμου, μόνο που δεν είναι αντιληπτό στον ίδιο αλλά αντανακλάται στη σχέση του με τους άλλους.
Παρόλα αυτά, στη φάση της ψυχοθεραπείας, σκοπός είναι τα άτομα αυτά να αποκτήσουν ευαισθησία στους μηχανισμούς λειτουργίας της παθολογικής μεγαλομανίας τους. Με αυτό τον τρόπο, προοδευτικά θα αναπτύξουν μία πιο ρεαλιστική εικόνα για τον εαυτό τους και τους άλλους.
Πολλοί άνθρωποι δυσκολεύονται να κοιταχτούν στον καθρέφτη και να αποδεχτούν αυτό που πραγματικά είναι, λόγω της χαμηλής αυτοεκτίμησής τους.
Όταν μπορέσεις να αποδεχτείς αυτό που είσαι και να λειτουργείς αυθεντικά, τότε βιώνεις το υγιές κομμάτι του ναρκισσισμού και, κατά συνέπεια, ενισχύεις τα υγιή κομμάτια του εγώ σου.
Συνοψίζοντας...
Καλό είναι να τονίσουμε ότι ο υγιής ναρκισσισμός είναι απαραίτητος προκειμένου το άτομο να φροντίζει και να εξελίσσει τον εαυτό του αλλά και να μπορεί να αντιλαμβάνεται και να θέτει σε ισορροπία τις δικές του ανάγκες σε σχέση με των άλλων. Η ισορροπία διαταράσσεται, όταν οι ναρκισσιστικές άμυνες έρχονται να καλύψουν τον πόνο ιδιαίτερα τραυματικών εμπειριών και δεν επιτρέπουν στο άτομο τη δημιουργία ουσιαστικών σχέσεων με τους άλλους ανθρώπους. Τότε, είναι απαραίτητη η ψυχοθεραπευτική βοήθεια που θα θέσει τις βάσεις για τη δημιουργία πιο ουσιαστικών σχέσεων και θα καλύψει το άτομο συναισθηματικά.
Πηγές:
