Τι μας οδήγησε στη σημερινή χρηματοοικονομική κρίση; Προς τα πού πηγαίνουν τα πράγματα; Μιλάμε για οικονομική κρίση ή για οικονομική εξαθλίωση του σύγχρονου κόσμου; Μία ιστορική επισκόπηση και ορισμένες παρατηρήσεις ίσως μας βοηθήσουν να δεχτούμε μερικά ερεθίσματα και να προβληματιστούμε για την πορεία του σύγχρονου χρηματοπιστωτικού συστήματος.
Τα διεθνή νομισματικά συστήματα στη σύγχρονη ιστορία
Το Διεθνές Νομισματικό Σύστημα είναι ένα σύνολο κανόνων ή θεσμικών ρυθμίσεων που καθορίζουν τις νομισματικές και τις χρηματοοικονομικές σχέσεις μεταξύ των χωρών του κόσμου. Το Διεθνές Νομισματικό Σύστημα έχει περάσει από διάφορα στάδια εξελικτικής διαδικασίας και πολλές μεταρρυθμίσεις, ολικές ή μερικές, για να φτάσει στην σημερινή του μορφή.
1870-1914 (Ο κανόνας του χρυσού)
Η λειτουργία του κανόνα χρυσού διέπεται από τρεις βασικές αρχές, οι οποίες εξασφαλίζουν τη μετατρεψιμότητα του εγχώριου νομίσματος αφενός σε χρυσό σε μια σταθερή ισοτιμία και αφετέρου επιτρέποντας την ελεύθερη διακύμανση του χρυσού μεταξύ των χωρών σε ξένα νομίσματα μέσα σε στενά όρια. Οι τρεις βασικές αρχές είναι:
α) Kάθε χώρα καθορίζει την αξία του νομίσματος της σε χρυσό. Στην επίσημη αυτή ισοτιμία χρυσού-νομίσματος η κεντρική Τράπεζα είναι υποχρεωμένη να αγοράζει από το κοινό ή να πωλεί προς αυτό οποιαδήποτε ποσότητα χρυσού.
β) Eπιτρέπεται η εξαγωγή χρυσού ελεύθερα χωρίς περιορισμούς.
γ) Yπάρχει μια σταθερή σχέση μεταξύ της ποσότητας χρήματος και του αποθέματος χρυσού.
1914-1938
Κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου (1914-1918), ο κανόνας του χρυσού εγκαταλείφθηκε, ενώ κατά την περίοδο 1920-1935 οι Η.Π.Α. προσπάθησαν να τον επαναφέρουν ορίζοντας την ισοτιμία μίας ουγγιάς χρυσού σε 35 δολλάρια. Με το ξέσπασμα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και τη μεγάλη νομισματική αστάθεια που προκλήθηκε, δημιουργήθηκε η ανάγκη ενός ευρύτερου συστήματος σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμίων.
1944-1971 (Το σύστημα Bretton Woods)
Το μεταπολεμικό διεθνές νομισματικό σύστημα προέκυψε από τη διεθνή διάσκεψη στο Bretton
Woods του New Hampshire τον Ιούλιο του 1944. Eν όψει του τερματισμού του Πολέμου, 44 έθνη συμφώνησαν στις βασικές αρχές του διεθνούς νομισματικού συστήματος, προκειμένου να αποφευχθούν οι αποτυχίες της περιόδου του μεσοπολέμου. Το σύστημα του Bretton Woods λειτούργησε ως εξής:
Οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής ανέλαβαν την υποχρέωση να διατηρούν σταθερή την ισοτιμία του δολαρίου ως προς το χρυσό. Η τιμή που καθορίστηκε ήταν τα 35$ η ουγγιά. Ήταν υποχρέωση των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής να παρεμβαίνουν με αγοραπωλησίες στην αγορά χρυσού και να στηρίζουν αυτή την τιμή.
Όλες οι άλλες χώρες ανέλαβαν την υποχρέωση να διατηρούν σταθερή την ισοτιμία των νομισμάτων τους έναντι του δολαρίου ή του χρυσού. Οι χώρες όριζαν μια κεντρική ισοτιμία και περιόριζαν μέσω αγοραπωλησιών δολλαρίων τις διακυμάνσεις των τρεχουσών ισοτιμιών τους στο ±1 % γύρω από τη διμερή κεντρική ισοτιμία. Η τελευταία προέκυπτε ως σταυροειδής από τις κεντρικές απέναντι στο χρυσό. Αυτό ήταν το μέγιστο της επιτρεπόμενης διακύμανσης ενός νομίσματος ως προς το δολάριο.
Η κατάρρευση του νομισματικού συστήματος Bretton Woods
Από το 1965 και μετά οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής άρχισαν να εφαρμόζουν επεκτατική νομισματική πολιτική, που συνδεόταν με την χρηματοδότηση του πολέμου του Βιετνάμ και των αυξημένων δαπανών των κοινωνικών προγραμμάτων. Η επεκτατική αυτή πολιτική οδήγησε σε αύξηση των ελλειμμάτων του ισοζυγίου πληρωμών και σε επιτάχυνση του ρυθμού πληθωρισμού, με αποτέλεσμα την εξασθένηση της εξωτερικής αξίας του δολλαρίου. Αυτό είχε σαν συνέπεια τον κλονισμό της εμπιστοσύνης των κεντρικών τραπεζών διάφορων χωρών ως προς την ικανότητα των Η.Π.Α να μετατρέπουν τα δολάρια σε χρυσό και την απροθυμία να διακρατούν το δολλάριο ως αποθεματικό μέσο.
Στις αρχές του 1971 πολλές χώρες άρχισαν δειλά να ανταλλάσσουν μεγάλες ποσότητες δολλαρίων με χρυσό. Το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς η Γαλλία προχώρησε σε μια προκλητική κίνηση. Ο πρωθυπουργός Ποπιντού φόρτωσε ένα πολεμικό πλοίο με δολλάρια με διαταγές να σαλπάρει για Αμερική και να γυρίσει πίσω με χρυσάφι. Ο πρόεδρος Νίξον έγινε έξαλλος. Στις 15 Αυγούστου ο πρόεδρος Νίξον μονομερώς ανέστειλε τη μετατρεψιμότητα του δολλαρίου σε χρυσό. Το σύστημα σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών του Bretton Woods δεν υπήρχε πλέον. Το δολλάριο είχε πλέον γίνει ένα απλό κομμάτι χαρτί. Αυτή η κίνηση έμεινε αργότερα γνωστή ως Nixon shock.
Το δίκαιο του ισχυρού
Οι Ηνωμένες πολιτείες είχαν κάνει μια πολύ έξυπνη κίνηση. Είχαν πλημμυρίσει τον κόσμο με δολλάρια, την εποχή που η παγκόσμια κυριαρχία τους βασιζόταν στην πλεονασματική οικονομία τους και όταν αυτή η πλεονασματική οικονομία υποσκελίστηκε από τους ανταγωνιστές της χρησιμοποίησαν τα τεράστια αποθέματα δολλαρίων που κατείχαν ξένες χώρες προς όφελος τους.
Υπάρχει ένα αμερικανικό ρητό που λέει: «Αν χρωστάς 100.000 στην τράπεζα, ανήκεις στην τράπεζα. Αν χρωστάς 100.000.000, η τράπεζα σου ανήκει» Αυτό ακριβώς εκμεταλλεύτηκαν οι ΗΠΑ και εξακολουθούν να εκμεταλλεύονται μέχρι και σήμερα. Το χρέος της οικονομίας τους, δημόσιο και ιδιωτικό, είναι τεράστιο. Κανένας όμως δεν τολμά να ψιθυρίσει έστω και μια υπόνοια ότι αυτό το χρέος δεν μπορεί να εξυπηρετηθεί.
Πετροδόλλαρα και καρτέλ
Οι ΗΠΑ κατάφεραν να συνδέσουν το δολλάριο με το πετρέλαιο, η τιμή του οποίου καθορίζεται σε δολλάρια (και μόνο σε δολλάρια, εξ ου και ο όρος "πετροδολλάρια"). Έτσι, αν θέλει κανείς πετρέλαιο, πρέπει να πληρώνει σε δολλάρια τους πετρελαιάδες. Σε αντάλλαγμα, οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοι τους δε βγάζουν άχνα για το μεγαλύτερο καρτέλ τους κόσμου, τον ΟΠΕΚ, που ελέγχει μονοπωλιακά τις τιμές του πετρελαίου (πόσο είπαμε αλήθεια ότι πληρώνετε τη βενζίνη στο βενζινάδικο); Είναι εντυπωσιακό το πόσα ακούγονται για τους μικροεγκληματίες βενζινοπώλες που κλέβουν με τσιπάκια στις αντλίες, την ίδια ώρα που δεν ακούγεται τίποτα για τους μεγαλοαπατεώνες του ΟΠΕΚ που έχουν ρημάξει τους λαούς σε παγκόσμια κλίμακα.
Το 2000, το Ιράκ άρχισε να πουλάει πετρέλαιο και σε ευρώ, κάτι που μάλιστα του απέφερε και κέρδη, σε σχέση με το να το πούλαγε σε δολάρια, καθώς το ευρώ ανατιμήθηκε σε σχέση με το δολλάριο. Μετά από αυτή την κίνηση του Σαντάμ, που μάλιστα ήταν και επωφελής, οι ΗΠΑ μπούκαραν και τον ισοπέδωσαν. Προφανώς αν συνέχιζε ο -πρώην σύμμαχος- Σαντάμ, θα έβρισκε και μιμητές, και τότε το δολλάριο θα έχανε την "αποκλειστικότητα" που τώρα έχει ως νόμισμα των συναλλαγών πετρελαίου.
Επίλογος
Μετά την κατάργηση του κανόνα του χρυσού-δολλαρίου το 1971, έπαψε ουσιαστικά να υπάρχει κάποιος τρόπος αντικειμενικής μέτρησης της σωστής ή μη διαχείρισης των οικονομικών μίας χώρας – με αποτέλεσμα, ο δανεισμός πολλών χωρών της «Δυτικής Τρόικας» (Η.Π.Α., Ευρώπη, Ιαπωνία), να ξεπεράσει κάθε προηγούμενο ρεκόρ.
Στη συνέχεια ο δανεισμός, σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες, προκάλεσε διαδοχικές υπερβολές (φούσκες), καταλήγοντας στη σημερινή, τεράστια κρίση - δημοσίου χρέους, νοικοκυριών επιχειρήσεων και τραπεζών.
Με δεδομένο τώρα το ότι, καμία χώρα δεν έχει αντίκρισμα των χρημάτων της σε χρυσό, η εξόφληση των χρεών της μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω της πώλησης της δημόσιας και ιδιωτικής περιουσίας της – της «μεταφοράς» της δηλαδή από τις ελλειμματικές, προς τις πλεονασματικές χώρες (όπως επιχειρείται σήμερα).
Οι πλεονασματικές χώρες κέρδιζαν στο παρελθόν αφενός μεν από την πώληση των προϊόντων τους, αφετέρου από τον έντοκο δανεισμό των πλεονασμάτων τους - των καθαρών κερδών τους δηλαδή (εάν φυσικά καταφέρουν να εισπράξουν τα δάνεια τους – κάτι που φαίνεται πάρα πολύ δύσκολο πλέον, ακατόρθωτο ίσως, όσον αφορά τις Η.Π.Α.). Σήμερα, θέλουν να κερδίσουν ακόμη περισσότερα – από την εξαγορά, σε εξευτελιστικές τιμές, της δημόσιας περιουσίας των οφειλετών τους (ιδιωτικοποιήσεις).
Μέσα στα τελευταία δέκα έτη, τετραπλασιάστηκαν σχεδόν τα πλεονάσματα κάποιων ελάχιστων χωρών (περί τις 34, εκ των οποίων ένα συντριπτικό ποσοστό, σχεδόν το 80%, οφείλεται στις χώρες παραγωγής πετρελαίου, στην Κίνα, στη Γερμανία και στην Ιαπωνία), με τον παράλληλο πολλαπλασιασμό των ελλειμμάτων των υπολοίπων – οι οποίες ουσιαστικά σήμερα υποφέρουν (μία από τις παράπλευρες απώλειες του πολέμου είναι και η Ελλάδα).
Εάν λοιπόν δεν υπάρξουν ριζικές λύσεις όπως, για παράδειγμα, το πάγωμα των χρεών, η επιστροφή στον κανόνα του χρυσού ή κάποιες άλλες ενέργειες, η κατάσταση θα ξεφύγει εντελώς από τον έλεγχό μας – με καταστροφικές συνέπειες για το μέλλον του πλανήτη μας.
ΠΗΓΕΣ:
1. Βαρδάκη Ελένη, ΔΙΕΘΝΕΣ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ, Πτυχιακή εργασία, Τμήμα Λογιστικής, ΑΤΕΙ Κρήτης, 2011.
2. www.oikonomica.com, Το σύστημα του Bretton Woods Μέρος Γ' – Κατάρρευση του συστήματος.
3. www.casss.gr, Ο ΥΠΟΓΕΙΟΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
4. ciaoant1.blogspot.gr, Σαν σήμερα 1 Ιουλίου 1944, διεξάγεται η σύνοδος του Μπρέτον Γουντς
