« ...Τον περασμένο αιώνα οι άνθρωποι μπορούσαν ακόμη να πιστεύουν πως ήταν σε κατάσταση να προβλέψουν το πεπρωμένο τους και τα ιστορικά συμβάντα. Από τότε έγινε συντρίμια ό,τι εκείνοι οι άνθρωποι είχαν οικοδομήσει... Επαναστάσεις που ξεκίνησαν στ' όνομα της ελευθερίας και της δικαιοσύνης κατάληξαν στην τυραννία και στην κόλαση. Από την άλλη πλευρά, αναμενόταν η ρύθμιση των οικονομικών προβλημάτων με τη βιομηχανική ανάπτυξη: αναμενόταν μια περίοδος ατομικής ευμάρειας.
Αλλά η Ιστορία που είναι κάτι μη λογικό, ματαίωσε τις ελπίδες μας και μας εξαπάτησε. Η βιομηχανία και τα προϊόντα της, μας έφεραν στο χείλος της χρεωκοπίας, δηλαδή στην καταστροφή της Γης και της ατμόσφαιράς της. Απειλούμαστε από μια κοσμική καταστροφή. Αλλά πριν να έρθει αυτή, είναι δυνατό το μίσος που φέρνει αντιμέτωπους τους λαούς και οι διαψευσμένες ελπίδες των εθνών και των κοινωνικών τάξεων να εξαφανίσει την ύπαρξή μας πια.
Ολόκληρη η ανθρωπότητα έχει συνειδητοποιήσει πως ζει υπό δυσμένεια, ή καλύτερα, πως πρέπει να ζήσει υπό την δυσμένεια των σημερινών περιστάσεων. Οι οπαδοί αντίθετων πολιτικών ρευμάτων θα αλληλοκατηγορηθούν και κείνου που αρνούνται την πολιτική, επιθυμούν το τέλος της ανθρωπότητας και την αυτοκτονία των ανθρώπων σ' ένα κόσμο σκληρότητας και βίας. Οι πάντες φοβούνται τους πάντες. «Πρέπει να γκρεμίσουμε τον κόσμο -έλεγε ο Αντουέν Αρτώ- αφού είναι γεμάτος αθλιότητα, ασκήμια και θάνατο». Κι ο Στρίντμπεργκ, λιγότερο επιθετικός, έλεγε: «Εγώ δεν μισώ τους ανθρώπους· τους φοβούμαι... ».
Ειδικά, ανάμεσα στη νεότητα υπάρχουν ακόμη μερικά μυαλά καθαρά που δε θέλουν να παραιτηθούν ούτε ν' αναμείνουν την αναπότρεπτη καταστροφή. Κάνουν ακόμη εκκλήσεις στη συνείδηση του κόσμου για να συγκρατήσουν, ίσως να εμποδίσουν, τις προετοιμασίες για το γκρέμισμα του κόσμου. Αλλ' η συνείδηση του κόσμου δεν ξυπνά. Δεν υπάρχει κανένας δρόμος επιστροφής. Οι θεόρατες καταστροφικές μηχανές, τα εκατομμύρια προϊόντα που δηλητηριάζουν την ατμόσφαιρα, το νερό και τον αέρα, δεν μπορούν παρά να πολλαπλασιάζονται και να γκρεμίζουν τα πάντα.
Αυτό πρέπει αναγκαστικά να τ' αποδώσουμε στο καταστροφικό ένστικτο και στην εχθρότητα ανάμεσα στους ανθρώπους. Ζούμε σε μια εποχή οργής. Είναι η οργή που θα μας οδηγήσει αναπότρεπτα στην ερείμωση. Ο πολιτισμός μας αναζητούσε την ευτυχία και δε βρήκε παρά μονάχα την ήττα, τη δυσμένεια και το θάνατο. Εγώ δεν είμαι παρά ένας άνθρωπος ανάμεσα σε τρεις χιλιάδες εκατομμύρια ανθρώπους. Πώς είναι δυνατό ν' ακουστεί η φωνή μου: Κηρύττω σε μια έρημο με υπερπληθυσμό. Ούτε γώ, ούτε άλλοι μπορούμε να ορούμε μια έξοδο απ' αυτή την κατάσταση. Πιστεύω πως δεν υπάρχει καμιά διαφυγή...
[...j Δεν μπορεί να μας ευχαριστήσει καμιά μορφή κοινωνική: όλες πλέον προσανατολίζονται προς τ' αριστερά ή προς τα δεξιά και είναι αποτρόπαιες. Τα ολοκληρωτικά καθεστώτα μπορούν να διατηρηθούν μόνο διαμέσου της προπαγάνδας και κατορθώνουν να πιέζουν τους πολίτες διαμέσου της αποβλάκωσης που δημιουργούν τα «σλόγκαν». Λείπει από τα πάντα μια σταθερή βάση. Οι θρησκείες έχασαν τη δύναμή τους. Δεν παρηγορούν, ούτε προσφέρουν κάποια ερμηνεία. Δεν μπορούν να δώσουν καμιά απόκριση ούτε να προσαγάγουν κάποια λύση. Το παν είναι εξαντλημένο ή ανυπεράσπιστο. Στα βιβλία ή στα βλέμματα των συμπολιτών μας αντικαθρεφτίζεται η ίδια η καταστροφή μας. Θ' αρκούσε μια λέξη, κι οι μάζες θα ρίχνονταν η μια ενάντια στην άλλη ή θα πραγματοποιούσαν συλλογική αυτοκτονία. Θ' αρκούσε μια σπίθα για να προκαλέσει την πυρκαγιά του κόσμου.
Οι δρόμοι της Ινδίας είναι σπαρμένοι πτώματα των φτωχών. Στην Σκανδιναβία έχει διπλασιαστεί ο αριθμός των αυτοκτονιών ανάμεσα στους πλούσιους, οι νέοι παίρνουν ναρκωτικά. Χωρίς ιδεώδη και χωρίς μέλλον, δεν κατορθώνουν να ανακαλύψουν το νόημα της ζωής. Οι εργάτες μισούν την εργασία. Πού να βρούμε δασκάλους που να μπορούν να μας ερμηνεύσουν την ζωή; Κι αν υπάρχουν, γιατί δεν υψώνουν την φωνή τους; Τα τρία τέταρτα του κόσμου στερούνται την τροφή κι ολόκληρος ο κόσμος στερείται την πνευματική τροφή. Δεν αρκεί η ρύθμιση των οικονομικών προβλημάτων, του προβλήματος της ευμάρειας και του άφθονου ψωμιού: πρέπει να κατασιγάσουμε την πείνα από κάτι άλλο.
Είτε είναι μαρξιστής ή ψυχαναλυτής, εχθρός του Φρόυντ ή οπαδός του Νίτσε, κάθε φιλόσοφος αντιμετωπίζει το ίδιο πρόολημα: πώς να ζήσει; Από τι πρέπει κανείς να ελευθερωθεί για να μπορέσει να ζήσει; Από τα ένστικτά μας, τις απαγορεύσεις από την επανάσταση ή από την αντεπανάσταση. Πρέπει να σπάσει κανείς την αλυσίδα των απαγορεύσεων ή πρέπει να την ενισχύσει; Δεν βρίσκεται πια η ισορροπία ανάμεσα στο πάθος της δηλαδή, ανάμεσα στο ένστικτο του ανικανοποίητου και τους μηχανισμούς που θα μπορούσαν να χαλιναγωγήσουν αυτά τα ένστικτα. Τα πάθη στέκονται αντιμέτωπα και οι ιμπεριαλισμοί της Ανατολής και της Δύσης, φέρνουν τον κόσμο σε μιαν ατμόσφαιρα βίας που δεν ανταποκρίνεται πια σε καμιά ιδεολογία. Δεν υπάρχει επιθυμία βοήθειας προς τους φτωχούς, δεν υπάρχει θέληση υπεράσπισης της δικαιοσύνης ούτε να ικανοποιηθεί η πείνα κι η δίψα, παρά επιδιώκεται τελικά αυτή η εναλλακτική λύση: ή η κυριαρχία όλου του κόσμου ή ένα λουτρό αίματος...
[... ] Η υπερβολική πολιτικοποιήση που μας περιβάλλει ίσως βασίζεται στην απελπισία μας. Αυτό που μας αρνήθηκαν η μoυσική κι η λογοτεχνία - στοχάζονται πολλοί - ίσως μας το δώσει η πολιτική. Αλλά η πολιτική θα πραγματοποιήσει μονάχα τον σκοπό των ανθρώπων. Η εκμετάλλευση του ανθρώπου από τον άνθρωπο δεν είναι πια το κύριο πρόβλημα. Το κύριο πρόβλημα είναι το αχαλίνωτο ένστικτο για την εξουσία ανθρώπων που θέλουν να κατεξουσιάζουν άλλους ανθρώπους. Η υποδούλωση των πολλών σε μερικούς, αυτό είναι το πρόβλημα του καιρού μας. Το σημείο εκκίνησης είναι η πείνα της εξoυσίας που απόκτησε χαρακτηριστικά παρανοϊκότητας. Σ' όλες τις ηπείρους της Γης, οι ανισόρροποι της εξουσίας θέτουν το ζυγό της σκλαβιάς σ' εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους. Και η ύπαρξη εκατομμυρίων ανθρώπων απειλείται, αν οι άνθρωποι αυτοί δεν προσχωρήσουν σε ένα καθορισμένο πιστεύω, αλλιώτικα, οι τύραννοι κι οι δικτάτορες μιλούν για αίρεση ή για ξεπερασμένες ιδεολογίες. Οι άνθρωποι πρέπει να διαβάσουν και ν' απορροφήσουν νέες κατηχήσεις μ' όλες τις ερωτήσεις κι αποκρίσεις της ρουτίνας...»
Eugene Ionesco Περιοδικό Ευθύνη, Τεύχος 11, σελ. 488-491
♦ Το παραπάνω κείμενο βρέθηκε στο βιβλίο Συμβολή στην διδασκαλία των εκθέσεων.Σειρα δ. σελ 58-60 Εκδότης Ι. Βασιλείου. Με ένα πρόχειρο υπολογισμό το Τεύχος 11 του Περιοδικού Ευθύνη κυκλοφόρησε το Νοέμβριο του 1972.
