Το 1975, η Βενεζουέλα είχε δυο συμφωνικές ορχήστρες και ένα κοινό περίπου 1.000 ακροατών κλασσικής μουσικής. Τότε, σ’ ένα υπόγειο γκαράζ στο Καράκας, ο οικονομολόγος και ερασιτέχνης μουσικός José Antonio Abreu, μερικοί εθελοντές δάσκαλοι και 11 παιδιά μαζεύονται για να φτιάξουν ορχήστρα, με την πεποίθηση ότι η κλασσική μουσική δεν πρέπει να είναι προσβάσιμη μόνο στην ανώτερη τάξη αλλά δικαίωμα και εφόδιο ζωής και των μη προνομιούχων. Την επόμενη μέρα, τα παιδιά είναι 45 και την μεθεπόμενη 75. Αξιοσημείωτο είναι ότι αυτά τα παιδιά δεν γνώριζαν μουσική. Αναλογιζόμενοι την κοινωνική κατάσταση στην Βενεζουέλα, όπου η συντριπτική πλειοψηφία των παιδιών μεγαλώνουν μέσα στη φτώχεια, τη βία και την εγκατάλειψη, η μεγάλη προσέλευσή τους δεν βασιζόταν στην αγάπη τους για την μουσική που δεν γνώριζαν αλλά στην ενστικτώδη ανάγκη τους να ενταχθούν σε μία δημιουργική ομάδα, να είναι μέρος συνόλου που παράγει έργο.
Η άποψη του Abreu ήταν ότι η μουσική πρέπει να αναγνωριστεί σαν τον υψηλότερο παράγοντα κοινωνικής ανάπτυξης καθώς μπορεί να μεταδόσει τις υψηλότερες αξίες - την αλληλεγγύη, την αρμονία και την αμοιβαία συμπόνοια. Και η μουσική έχει την ικανότητα να ενώσει μια ολόκληρη κοινότητα και, με αυτήν, να εκφραστούν τα ομορφότερα συναισθήματα.
Εθελοντής στο όραμα ενός καλύτερου κόσμου, ο Abreu κατάφερε το σχεδόν ακατόρθωτο: να ευαισθητοποιήσει το κράτος να χρησιμοποιήσει μέρος των κεφαλαίων που εισρέουν από την παραγωγή πετρελαίου για τη χρηματοδότηση του προγράμματος, ευρέως γνωστού ως «El Sistema» (Το Σύστημα). Το πρόγραμμα τελικώς δεν χρηματοδοτήθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού αλλά από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Ανάπτυξης με μοναδικό σκοπό τη σωτηρία των παιδιών από τους κινδύνους των πολυτάραχων δρόμων της χώρας και είναι σχεδόν απίστευτη, ακόμα και για αναπτυγμένες χώρες - πόσο μάλλον για τριτοκοσμικές - η συνέπεια όλων των κυβερνήσεων στη διατήρηση του προγράμματος.
Η δομή του Συστήματος
Η δομή του συστήματος έχει τη βάση της στις πολύ μικρές ηλικίες, με τα núclei (δηλαδή κέντρα εκπαίδευσης) σπαρμένα σε όλες τις πόλεις της Βενεζουέλας, όπου γίνονται δεκτά όλα τα παιδιά από δύο χρονών, με μόνη προϋπόθεση... την καθημερινή τετράωρη συμμετοχή τους στην μουσική εκπαίδευση.
Τα μαθήματα είναι ομαδικά και υποχρεωτικά. Επίσης, δημιουργούνται μικρά σύνολα που χρησιμοποιούνται και ως ομάδες μελέτης και αυτά τα σύνολα συμμετέχουν στις ορχήστρες, από την πρώτη στιγμή της επαφής των παιδιών με το όργανο. Τα μουσικά σχήματα που ξεχωρίζουν έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο και στην ορχήστρα. Με λίγα λόγια, το Σύστημα καλλιεργεί την ομαδική δουλειά, τη συνεργασία, την υπευθυνότητα και την κοινωνικότητα, εξυπηρετώντας με τον καλύτερο τρόπο το σκοπό του προγράμματος. Όπως αναφέρεται σε συνεντεύξεις των ανθρώπων της διοίκησης του El Sistema, ο σκοπός ποτέ δεν ήταν η αναζήτηση ταλέντων αλλά η καλλιέργεια του ταλέντου, με στόχο μια κοινωνία με πολίτες «οπλισμένους» με αυτοεκτίμηση. Η επιτυχία του σκοπού πιστοποιείται και από ενήλικες που είχαν την τύχη σαν παιδιά να περάσουν την πόρτα ενός núcleo, διαπιστώνοντας τελικά ότι η μουσική δεν τους άνοιξε μόνο επαγγελματικές πόρτες αλλά κυρίως τους ορίζοντες του μυαλού τους. Αλλά, ακόμα και οι στατιστικές της εγκληματικότητας, σε μία χώρα που κυριολεκτικά αιμορραγεί και η αστυνομία απουσιάζει, επιβεβαιώνουν το προφανές: η μουσική σώζει.
Σήμερα
Από το 1975 έως σήμερα, τα νούμερα είναι εντυπωσιακά. Η κρατική επιχορήγηση ανέρχεται πλέον σε 29 εκατομμύρια δολάρια και σε αυτή πρέπει να προστεθούν και οι χορηγίες τραπεζών, καθοριστικές για τη συνέχιση και ανάπτυξη του προγράμματος. Το αποτέλεσμα των διατιθέμενων κεφαλαίων είναι: 60 παιδικές ορχήστρες (από 2 έως 12 ετών), 120 νεανικές (πάνω από 12 ετών), 30 επαγγελματικές, 120 κέντρα εκπαίδευσης, αμέτρητα μουσικά σύνολα και η Simon Bolivar Youth Orchestra of Venezuela (με μέλη τους καλύτερους των τοπικών ορχηστρών, ηλικίας από 12 έως 26 ετών), το καμάρι της χώρας, το σήμα κατατεθέν της στον αντίποδα των ποδοσφαιρικών ομάδων άλλων λατινοαμερικάνικων εθνών. Το 80% των παιδιών, που πέρασαν από το El Sistema, συνεχίζουν να ασχολούνται με την μουσική και, μάλιστα πολλές φορές, ως εθελοντές δάσκαλοι στη νέα γενιά του Συστήματος. Αυτή είναι η δική τους συνεισφορά στο όραμα μιας καλύτερης κοινωνίας, απόρροια της εκπαίδευσης που δέχθηκαν.
Στη Βενεζουέλα, πλέον, ένας στους εκατό ανθρώπους ανήκει σε μία ορχήστρα και γίνεται η αφορμή ώστε το περιβάλλον του να έρθει σε επαφή με την κλασσική μουσική και να γεμίζει τις αίθουσες συναυλιών στις πολλές παραστάσεις (αρκετές από τις οποίες είναι δωρεάν) που δίνουν οι ορχήστρες.
Το Σύστημα έχει εξαπλωθεί και σε άλλες χώρες, όπως στις Η.Π.Α., στο Ηνωμένο Βασίλειο και στην Πορτογαλία. Πρόσφατα, ξεκίνησαν και στη χώρα μας οι δράσεις του ελληνικού El Sistema, προκειμένου να αναπτυχθεί καλύτερη μουσική παιδεία σε παιδιά με σπουδές και όνειρα για το μέλλον.
Τέλος, παρατίθεται ένα βίντεο στο οποίο μιλά ο ίδιος ο José Antonio Abreu και εξιστορεί τη θαυμάσια ιστορία του.
Πηγές: guardian.co.uk, en.wikipedia.org, nytimes.com, tar.gr, tvxs.gr, ted.com
