Από την πόλη της Λαμίας έχει περάσει κόσμος και κοσμάκης και ονομασίες και ονομασίες... Καλό θα ήταν για αρχή να αναφέρουμε από πούθε έχει πάρει το τωρινό όνομα της. Γνώμες υπάρχουν πολλές, στην κρίση σας αφήνω την πιο επικρατέστερη.
1η άποψη: Κατά τη μυθολογία, η Λαμία λένε ότι χτίστηκε απ' το Λάμο, το γιο του Ηρακλή και της Ομφάλης, της ακόλαστης χήρας - βασίλισσας της Λυδίας που αγόρασε απ' τον Ερμή τον Ηρακλή, μαζί της ο Ηρακλής έκανε κι άλλους δύο γιους, τον Αγέλαο και τον 'Υλλο.
2η άποψη: Μια άλλη εκδοχή είναι ότι χτίστηκε απ' τη Λαμία, τη Βασίλισσα των Τραχινίων, θυγατέρα του Ποσειδώνα. Τούτο το συμπέρασμα βγαίνει απ' τα Φωκικά του Παυσανία: "Την δε πρότερον γενομένη Σίβυλλαν, ταύτη ταις μάλιστα ομοίως ούσαν αρχαίαν εύρισκον, ην θυγατέρα 'Ελληνες Διός και Λαμίας της Ποσειδώνος φασίν είναι, και χρησμούς τε αυτήν γυναικών πρώτης άσαι και υπό των Λιβύων Σίβυλλαν λέγουσιν ονομασθήναι".
3η άποψη: Η λέξη Λαμία ετυμολογικά συγγενεύει με το λαιμός ή λάμος, που σημαίνει χάσμα, βάραθρο ή και αχόρταγος, λαίμαργος. Γνωστό είναι πως μέσα από την πόλη περνούσε μεγάλο και βαθύ ρέμα. Στη βορειανατολική πλευρά της Πλατείας Λαού, σε πρόσφατη ανασκαφή για ανοικοδόμηση, αποκαλύφθηκε ένα βαθύ φαράγγι με τρεχούμενο νερό. Άλλωστε, και τα πλατάνια της είναι αδιάψευστοι μάρτυρες. Δεν αποκλείεται, λοιπόν, η Λαμία να ονομάστηκε έτσι από τούτο το ρέμα και τις πολλές της λάμιες (γυναίκες εξαιρετικού κάλλους με κατοικία τους συνήθως τα ποτάμια) όπου ζούσαν κείνα τα χρόνια στην πυκνή της βλάστηση.
4η άποψη: Άλλη θεωρία είναι εκείνη που αναφέρει ο Αριστοτέλης. Η λέξη Λαμία είναι γένους θηλυκού, ονόματος επιθέτου και σημαίνει την περιοχή, τη χώρα, την πόλη που βρίσκεται ανάμεσα σε δύο λόφους.
5η άποψη: είναι ότι πρόκειται για αναγραμματισμό της λέξης Μαλία, ονομασία που έφερε η γύρω περιοχή. Ανήκε διαδοχικά στους αρχαίους Φθιώτες και τους Μαλιείς.
Αυτά περί του λόγου της ονομασίας. Τώρα… γύρω στα 19μ.Χ. η Λαμία για πρώτη φορά χάνει τ' όνομά της και λέγεται Σεβαστή. Πότε ξαναπήρε το όνομα Λαμία δε γνωρίζουμε, όπως επίσης δε γνωρίζουμε πότε και από ποιους μετονομάστηκε Ζητούνι. Ίσως, αυτή η αλλαγή να έγινε στους χρόνους του Ιουστινιανού. Εμφανίζεται δε με μια ποικιλία παραλλαγών, όπως: Ζητούνιον, Ζηρτούνιον, Ζητόνιον, Gipton (κατά τους βυζαντινούς χρόνους), Situn (κατά την περίοδο της φραγκοκρατίας), El Sito (κατά την σύντομη κατοχή των Καταλανών), και Ιzντίν κατά τους χρόνους της τουρκοκρατίας. Πολλοί ιστορικοί προσπάθησαν να δώσουν κάποια εξήγηση όσον αφορά στην προέλευση της λέξης. Μερικοί πιστεύουν πως προέρχεται απ' το τούρκικο ή αραβικό Zeitun που πάει να πεί ελιά. 'Αλλοι λένε πως προέρχεται απ' τη σλαβική λέξη σιτόνιον, που σημαίνει η σιτοβόλος περιοχή ή "πέραν του ποταμού κειμένη χώρα".
Ιστορική Αναδρομή
Ας αρχίσουμε με την προ Χριστού της ιστορία… Η περιοχή κατοικήθηκε από τη νεολιθική περίοδο (6000-2800π.Χ). Πρώτοι κάτοικοι υπήρξαν οι προέλληνες Δρύοπες, αργότερα οι Αινιάνες και στη συνέχεια στην περιοχή του κάμπου του Σπερχειού εγκαταστάθηκαν οι Αχαιοί. Τον 11ον αιώνα π.Χ. να σου και οι Δωριείς αγριεμένοι. Εκδίωξαν τους Δρύοπες (κατοίκους των δασών), οι Αινιάνες για αρχή την σκαπουλάρανε, ενώ οι Αχαιοί (η πρώτη ελληνική φυλή) σκορπίστηκε! Τον 6ον αιώνα π.Χ οχυρώνεται- ιδρύεται η πόλη της Λαμίας. Η αρχαιότερη γραπτή μαρτυρία για την οχύρωση της Λαμίας προέρχεται από το Διόδωρο το Σικελιώτη. Η οχύρωση αποσκοπούσε στην επιτήρηση της κοιλάδας του Σπερχειού, της παραλιακής οδού και του στενού περάσματος που οδηγεί στη Θεσσαλία. Το 344 π.Χ την περιοχή κατέλαβε ο Φίλιππος ο Β’ και την συμπεριέλαβε στο Μακεδονικό βασίλειο. Το 323π.Χ οι Αθηναίοι εκμεταλλευόμενοι το θάνατο του Μέγα και τρανού Αλεξάνδρου εκστράτευσαν, μαζί με διάφορους συμμάχους, εναντίον της Λαμίας με σκοπό να απαλλαχθούν από την Μακεδονική ηγεμονία. Ο στρατηγός των Αθηναίων Λεωσθένης συγκρούστηκε με τον Μακεδόνα Αντίπατρο αλλά απέτυχε να καταλάβει την πόλη και κάπως έτσι προκύπτει ο Λαμιακός πόλεμος. Το 302π.Χ κατά την περίοδο των συγκρούσεων των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου η περιοχή ελευθερώθηκε από το Δημήτριο τον Πολιορκητή και παρέμεινε υπό την επιρροή των Θεσσαλών και των Αιτωλών. Το 279 π.Χ οι Γαλάτες πέρασαν κι αυτοί μια βόλτα από την περιοχή αφήνοντας κι αυτοί το σημάδι τους αφού προκάλεσαν σημαντικές καταστροφές. Το 190 π.Χ η λαίλαπα των Ρωμαίων καταστρέφει ολοσχερώς την Λαμία (δεν άφησαν κωλοβυθρόξυλο) και το 146π.Χ, μετά τη μάχη της Σκάρφειας εναντίον των Αιτωλών, οι Ρωμαίοι κατέκτησαν οριστικά την περιοχή.
Φτάσαμε και στην μετά Χριστό περίοδο (εδώ θα μείνουμε λίγο παραπάνω, γιατί τα γεγονότα είναι πολλά) με την Ελλάδα κατεκτημένη από τους
Ρωμαίους. Μετά το χωρισμό του Ρωμαϊκού κράτους το 395μ.Χ η Ελλάδα υπήχθη στο ανατολικό Ρωμαϊκό (βυζαντινό) κράτος. Το 396 και το 398μ.Χ η Λαμία όπως και όλη η Ελλάδα δοκιμάσθηκε από τις βαρβαρικές επιδρομές των Γότθων του Αλάριχου. Το 431μ.Χ στην Οικουμενική σύνοδο της Εφέσου αναφέρεται πρώτη φορά ο επίσκοπος Λαμίας Σεκονδιανός. Το 551μ.Χ., την εποχή του Ιουστινιανού, εικάζεται πως ένας φοβερά μεγάλος και καταστρεπτικός σεισμός αφάνισε όχι μονάχα τη Λαμία, μα και ολόκληρη την τριγύρω περιοχή. Από τούτη τη χρονιά και για αιώνες η Λαμία πέφτει σε παρακμή. Χάνεται. Ανάμεσα στο 551 μ.Χ. και στο 869μ.Χ. που ξαναμνημονεύεται, πολλά γεγονότα έγιναν, όπως για παράδειγμα τα δεινά που υπέστη με τον ερχομό των Οστρογότθων, των Σλάβων και των Βουλγάρων καθώς επίσης και η απόκτηση καινούριου ονόματος, με το οποίο τη γνωρίζουμε στην 8η Οικουμενική Σύνοδο, που έγινε στην Κωνσταντινούπολη στα 869 μ.Χ. και στην οποία πήρε μέρος ο εκπρόσωπος της, ο Γεώργιος, Επίσκοπος Ζητουνίου, όνομα που θα κρατήσει μέχρι το 1836. Μετά την κατάκτηση του βυζαντινού κράτους από του Φράγκους το 1204μ.Χ ο Βονιφάτιος Μομφερατικός ίδρυσε τη βαρωνία του Ζητουνίου (Λαμίας) και την έδωσε στους Ναίτες ιππότες. Το 1275, ο σεβαστοκράτορας του Δεσποτάτου της Ηπείρου Ιωάννης Α’ Δούκας Άγγελος έδωσε, εκτός των άλλων, το τότε Ζητούνι σαν προίκα στη κόρη του Ελένη που παντρεύτηκε τον Γουλιέλμο Δελαρός. Από το 1319 μέχρι το 1393 την περιοχή όπως και τη νοτιότερη Ελλάδα κατέλαβαν οι Καταλανοί και το όνομα που της έδωσαν τότε ήταν… El Sito. Το 1393 κατέλαβαν για πρώτη φορά την περιοχή οι Οθωμανοί. Το 1402 ο Θεόδωρος Παλαιολόγος απελευθέρωσε την περιοχή από τους Οθωμανούς, που την ανακατέλαβαν το 1416 με τον Μωάμεθ τον Α΄. Το 1423 η περιοχή απαλλάχθηκε και πάλι από τους Οθωμανούς που την κατέλαβαν οριστικά το 1446. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, η Στερεά Ελλάδα ήταν χωρισμένη σε πέντε σαντζάκια (διοικητικές περιοχές) από τα οποία το ένα ήταν της Ευβοίας όπου ανήκε και το Ζητούνι (Λαμία). Στην επανάσταση του 1821 συνελήφθη ο τοπικός ήρωας, Αθανάσιος Διάκος, και αφού μεταφέρθηκε στη Λαμία αναφέρεται λογοτεχνικά ότι "σουβλίστηκε" από τους Τούρκους και κάηκε στις 24 Απριλίου 1821.
Και αφού το 1832 απελευθερώθηκε το Ζητούνι (Λαμία) από τους Τούρκους, φτάνουμε και στην νεότερη ιστορία όπου γενικότερα η Φθιώτιδα έγινε συνοριακή περιοχή και το όρος Όθρυς υπήρξε τα σύνορα του Ελληνικού κράτους μέχρι το 1881. Το 1837 Ιδρύονται τυπογραφεία και τυπώνονται τα πρώτα βιβλία. Το 1856 εκδίδονται εφημερίδες και ιδρύεται το φθινοπωρινό παζάρι. Η εδώ εγκατάσταση πολλών αγωνιστών του 1821 δημιούργησε μια αντιοθωνική εστία με αποκορύφωμα το 1862, όταν με την έξωση του Όθωνα, στη Λαμία καταργήθηκε το κράτος και διοικούσε την πόλη Επαναστατική Επιτροπή. Στα 1866 ιδρύεται το Γυμνάσιο και την επόμενη χρονιά το Τουρκικό Προξενείο. Η πόλη αποκτά τελωνείο, νοσοκομείο και γίνεται ένα διοικητικό και πνευματικό ελληνικό ακριτικό κέντρο, στο οποίο φτάνουν Έλληνες από τις υπόδουλες περιοχές για να φοιτήσουν στο γυμνάσιο ή για να γλιτώσουν τις διώξεις των Τούρκων. Το 1881 προσαρτήθηκε η Θεσσαλία στην Ελλάδα και η Φθιώτιδα έπαυσε να είναι ακριτική περιοχή. Το 1886 το Ζητούνι μετονομάσθηκε σε Λαμία. Στον ατυχή για την Ελλάδα πόλεμο του 1897 η Λαμία κινδύνεψε να βρεθεί πάλι κάτω από την κυριαρχία των Τούρκων γεγονός που αποφεύχθηκε με την υπογραφή της ανακωχής της Ταράτσας. Το 1900 ιδρύεται η "Συνεταιριστική Τράπεζα Λαμίας", η πρώτη συνεταιριστική τράπεζα στον ελλαδικό χώρο (να ζήσουμε να την θυμόμαστε) και από το 1911 αποκτά εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος και ηλεκτροφωτίζεται. Ο εθνικός διχασμός δεν άφησε ανεπηρέαστη τη Λαμία: Στις 2 Φεβρουαρίου 1918, κατά την επιστράτευση του 2ου Συντάγματος Πεζικού Λαμίας εκδηλώθηκε στάση κατά της κυβέρνησης Βενιζέλου, η οποία κατεστάλη από Σύνταγμα Κρητών και οδήγησε στην εκτέλεση επτά πρωταιτίων. Μεταξύ των ετών 1946-1949, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου, η Λαμία έγινε μάρτυρας τραγικών πολεμικών συγκρούσεων. Η Λαμία και οι κάτοικοι της ευρύτερης περιοχής της Φθιώτιδας έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στην Αντίσταση κατά των Γερμανών, καθώς στα βουνά της αντήχησε το σάλπισμα του αγώνα με αποκορύφωμα την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου που πέτυχε καίριο πλήγμα κατά του φασισμού και βοήθησε στη νίκη των Συμμαχικών Δυνάμεων. Εκφραστής της αντίστασης εναντίον των Γερμανών ήταν ο Άρης Βελουχιώτης. Την κατοχή και το άγχος των αντιποίνων δοκίμασαν οι κάτοικοι της Λαμίας μέχρι την αποχώρηση των Γερμανών, την 18η Οκτωβρίου 1944, εορτή του Ευαγγελιστή Λουκά, πολιούχου της πόλης.
Η πόλη της Λαμίας σήμερα
Η πόλη της Λαμίας σήμερα βρίσκεται στις νότιες πλαγιές του όρους Όθρυς (Μπορεί να μην είμαστε πεδιάδα, αλλά τους ποδηλάτες μας τους έχουμε!). Από δίπλα της ρέει ο Σπερχειός ποταμός, όπου λέγεται ότι το όνομα Έλληνες στα ομηρικά χρόνια αντιστοιχούσε μόνο σ' ένα ελληνικό φύλο, που κατοικούσε στην περιοχή γύρω από τον Σπερχειό ποταμό και που το οποίο είχε ως ηγέτη του τον μυθικό Αχιλλέα (ποιοι είναι οι γνήσιοι Έλληνες λοιπόν;). Σαν πληθυσμός αριθμείται στους 74.000 περίπου (βγάλε τους φοιτητές) και επίσης, κρατάει καλό πόστο στις πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές της Ελλάδας… από όπου προκύπτει και το “θέμα” με το παρκάρισμα.
Η Λαμία είναι πρωτεύουσα του νομού Φθιώτιδας, αλλά και πρωτεύουσα επίσης της περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας. Για το δεύτερο εννοούμε πως για δικαστήρια, νοσοκομεία, κοιμητήρια, ΟΑΕΔ, εφορίες και ό,τι θες, η Λαμία τα παρέχει όλα στις γύρω πόλεις. Όλα; Ε… σχεδόν όλα! Θεωρείται κομβικό κομμάτι του χάρτη, καθώς χωρίζει Αθήνα και Θεσσαλονίκη (άντε να διαλέξεις πόλη να κάνεις τα shopping σου) και οι κάτοικοι της έχουν την δυνατότητα καλοκαιρινών εξορμήσεων (πλάτσα- πλούτσα), καθώς η θάλασσα απέχει ένα τέταρτο με αυτοκίνητο.
Χαρακτηριστικό της πόλης είναι η ακρόπολη (τι; Μόνο η Αθήνα έχει;), το κάστρο της δηλαδή, με το αρχαιολογικό μουσείο της Λαμίας. Βρίσκονται στο πιο ψηλό σημείο της πόλης, και όχι τυχαία καθώς αποτέλεσαν το κάστρο οχυρό και το μουσείο στρατώνας κατά τα αρχαιότερα χρόνια (για το κάστρο, αξίζει μια ειδική αναφορά, γιατί έχει κι αυτό την ιστορία του). Σήμερα, μπορείς να πας οδικώς ή πεζός ή ποδηλάτης ή όπως αλλιώς θες, να απολαύσεις με πανοραμική θέα την κοιλάδα του Σπερχειού, τις κορυφές της Οίτης, του Παρνασσού και της Γκιώνας καθώς και τη θάλασσα του Μαλιακού κόλπου. Επίσης είναι ότι πρέπει και για νυχτερινή ρομαντζάδα, αγναντεύοντας τα φώτα της πόλης με το έτερον σου ήμισυ.
Υπάρχουν σαφώς γραφικές γειτονιές, παρκάκια, ποδηλατοδρόμος, θέατρα, κινηματογράφοι (θερινός και χειμερινός) και όλα τα συναφή που περιλαμβάνει μια μεγάλη πόλη. Το πιο εντυπωσιακό όμως, είναι οι τέσσερις πλατείες της. Η πλατεία Λαού, η πλατεία Διάκου, η πλατεία Ελευθερίας και η πλατεία Δημοκρατίας ή κοινώς Πάρκου. Όταν είχα πρωτοέρθει στη Λαμία, να πω την αλήθεια τις μπέρδευα. Πλατεία η μια έλεγα, πλατεία και η άλλη. Σιγά-σιγά όμως τις έμαθα.
Η πλατεία Διάκου ξεχωρίζει από τα νεοκλασικά της, που της δίνουν μια ιδιαίτερη όψη και το άγαλμα του ομώνυμου επαναστάτη του 21’ Αθανάσιου Διάκου. Συνορεύει με την πλατεία Πάρκου και την πλατεία Ελευθερίας. Προτιμάται για συγκεντρώσεις διαφόρων φορέων. Την ομορφαίνουν και τα κάμποσα σκαλιά της που οδηγούν στον οικισμό του Αγίου Λουκά και τα οποία και αυτά προτιμώνται, όχι για συγκεντρώσεις, αλλά για φωτογραφίσεις γάμου, βάφτισης και άλλων γεγονότων!
Η πλατεία Πάρκου μάλλον είναι και η πιο κεντρική και σίγουρα η πιο κυκλική. Πάρκο δεν έχει, μην σας μπερδεύει (πάρκο για μένα είναι να μπορείς να αφήνεις το παιδί σου απ' το χέρι και να μην τρέχει η ψυχή σου στη κούλουρη, γι αυτό και δεν το θεωρώ πάρκο), έχει όμως περιστέρια και σιντριβάνι! Κι όπως κάθε πόλη, ή χωριό καμιά φορά, έχει και έναν άγνωστο στρατιώτη, στη συγκεκριμένη περίπτωση έχει έναν ορειχάλκινο ανδριάντα του Έλληνα «τσολιά», που πήρε μέρος στους Βαλκανικούς πολέμους του 1912-13. Ο οποίος τιμάται με “λόγους” και κατάθεση στεφάνων σε διάφορες -συνήθως όμως- εθνικές εορτές από διαφόρους πάλι φορείς της Λαμίας.
Μια βουή διαπέρασε τα αυτιά μου! Είναι γιατί φτάσαμε στην πλατεία Ελευθερίας, με τις πολλές- πολλές καφετέριες της. Εκτός από τις καφετέριες , στην μέση της έχει ένα στέγαστρο, που είναι ότι πρέπει για όταν πιάσει βροχή, περιβάλλεται από έναν μονό αριθμό παγκακίων και ηχητικά συνοδεύεται από το ψηλό ρολόι, άνωθεν της μητρόπολης όπου κάθε μισάωρο σου υπενθυμίζει το χρόνο! Αρκετά δίπλα της είναι και η μικρή πλατεία καράβι, που είναι ότι πρέπει για μικρές τύπου συναυλίες. Για καταστήματα και τα λοιπά, δεν θα αναφερθώ, παραπέμπω στο χρυσό οδηγό!
Τελευταία και όχι καταϊδρωμένη, η πλατεία Λαού. Το πιο φυσικό τοπίο του κέντρου της Λαμίας, αφού περιβάλλετε από ψηλούς πλατάνους που καλύπτουν αρεστά την θέα των επίσης ψηλών κτιρίων περίγυρων. Βρύσες από κάτω να ρέουν νερά και δε συμμαζεύεται. Και εκεί στο κέντρο της να σου και το άγαλμα του πάλαι πότε αγωνιστή Άρη Βελουχιώτη. Ψηλό και αυτό για να ταιριάζει με τα υπόλοιπα! Μυρωδιές ψητών οσφραίνομαι…. Είναι από τις γύρω σούβλες και ψησταριές, καθότι η Λαμία είναι γνωστή για τη Ρουμελιώτικη κουζίνα της- ψησταριές της.
“ Από ψηλά αν την κοιτάξεις, θα σου φανεί τόσο ασήμαντη που στη στιγμή θα την ξεχάσεις“… Την κάθε πόλη, περιοχή, χωριό, όλα αυτά τα κάνουν, θα έλεγα, ιδιαίτερα οι μνήμες που κρατάς. Και είναι υποκειμενική η εικόνα μου, εκτός κάποιων δεδομένων που πηγάζουν απ τις εξής σελίδες:
