Μελισσούλα - Μελισσάκι...

Γράφτηκε από Ευγενία Ν.

μέγεθος γραμματοσειράς μείωση του μεγέθους γραμματοσειράς αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς

beestype

Πρόλογος

Η φύση μπορεί να μας δώσει πολλά παραδείγματα εξοικονόμησης ενέργειας και ύλης. Η κοινωνία των μελισσών, η οργάνωση και η κατανομή εργασίας είναι ένα τέτοιο παράδειγμα... Η ζωή του εντόμου -χωρίς να πάει ούτε μια μέρα χαμένη- είναι αφιερωμένη στην καλή λειτουργία του μελισσιού με κάθε στάδιο ανάπτυξης να συμπίπτει με διαφορετικά καθήκοντα. Η μέλισσα είναι κοινωνικό έντομο και ζει σε πολυάριθμες, καλά οργανωμένες κοινωνίες... τα μελίσσια. Κάθε μελίσσι περιλαμβάνει μερικές χιλιάδες άτομα, 40.000 ή και περισσότερα στις αρχές του καλοκαιριού, τα οποία έχουν διαφοροποιηθεί σε τρεις τάξεις, τις εργάτριες που αποτελούν το σύνολο σχεδόν του πληθυσμού, τους κηφήνες και τη βασίλισσα.

Στάδια ανάπτυξης και διαφοροποίηση

Η μέλισσα για να ολοκληρώσει την ανάπτυξή της διέρχεται από τρία στάδια: το αυγό, την προνύμφη και τη νύμφη. Όλα τα αυγά προέρχονται από τη βασίλισσα του μελισσιού, είναι μεγάλα και στενόμακρα και έχουν χαρακτηριστική θέση μέσα στο κελί. Τα αυγά της τρίτης ημέρας είναι έτοιμα για την εκκόλαψη της προνύμφης. Τα αυγά από τα οποία προέρχονται οι κηφήνες είναι αγονιμοποίητα, ενώ τα αυγά από τα οποία προέρχονται οι εργάτριες και ή βασίλισσα είναι γονιμοποιημένα. Έτσι, από το ίδιο αυγό είναι δυνατό να δημιουργηθεί βασίλισσα ή εργάτρια. Όμως οι προνύμφες που εξελίσσονται σε βασίλισσες τρέφονται αποκλειστικά με άφθονο βασιλικό πολτό όλες τις μέρες της διατροφής τους, ενώ οι προνύμφες που εξελίσσονται σε εργάτριες τρέφονται τις τρεις πρώτες μέρες με λιγοστό βασιλικό πολτό και τις υπόλοιπες με βασιλικό πολτό, γύρη και μέλι. Αφού σφραγιστούν τα κελιά, οι προνύμφες πλέκουν κουκούλι και περνούν στο στάδιο της νύμφης. Για κάθε διαφορετικό άτομο απαιτείται διαφορετικός συνολικός χρόνος ανάπτυξης του εντόμου. Για τη βασίλισσα απαιτούνται 16 ημέρες από την ημέρα ωοτοκίας, για την εργάτρια 21 και για τον κηφήνα 24 ημέρες.

Στάδιο ανάπτυξης σε ημέρες	Εργάτριες	Βασίλισσα	Κηφήνες
Εκκόλαψη αυγών μετά από	3	3	3
Σφράγισμα κελιών μετά από	9	8	10
Έξοδος ενήλικων μετά από	21	16	24

Η βασίλισσα

Είναι το μόνο αληθινό θηλυκό του μελισσιού, είναι η μητέρα όλων των μελισσών της κυψέλης και το πιο μεγαλόσωμο άτομο του μελισσιού. Γεννιέται από ένα κοινό αυγό, όπως αυτά απ' τα οποία γεννιούνται οι εργάτριες. Το κελί στο οποίο μεγαλώνει είναι κατά πολύ μεγαλύτερο από εκείνα των εργατριών και η προνύμφη που βγαίνει από το αυγό ταΐζεται με βασιλικό πολτό. Διαθέτει κεντρί που το χρησιμοποιεί για να σκοτώσει τις αδελφές της βασίλισσες πριν εκκολαφθούν από τα κελιά και σχεδόν ποτέ εναντίον του ανθρώπου. Η βασίλισσα ζει 3-5 χρόνια και μένει διαρκώς μέσα στην κυψέλη. Πετά έξω απ’ αυτή μόνο δύο φορές στη ζωή της, μια για να γονιμοποιηθεί και μία για να σμηνουργήσει. Αν βρεθεί από άλλη αιτία έξω από την κυψέλη, δεν μπορεί να επιστρέψει σ’ αυτή. Κύρια αποστολή της είναι η ωοτοκία και η διοίκηση του μελισσιού.

α. Εύρυθμη λειτουργία μελισσιού

Η βασίλισσα εκκρίνει μια φερομόνη η οποία κρατά σε συνοχή το μελίσσι και ρυθμίζει τη λειτουργία του. Εκτός αυτών παρεμποδίζει την ανάπτυξη των ωοθηκών και τη γέννηση αυγών από τις εργάτριες. Η απουσία αυτής της ορμόνης οδηγεί τις εργάτριες στην ανατροφή νέας βασίλισσας. Η βασιλική ουσία μεταφέρεται στο υπόλοιπο μελίσσι από τις μέλισσες συνοδούς ή εναλλακτικά με την τροφάλλαξη και την κυκλοφορία του αέρα.

β. αναπαραγωγικό σύστημα

Η γονιμοποίηση της βασίλισσας γίνεται από την 5^η ως τη 15^η ημέρα της ζωής της, ψηλά στον αέρα. Στο γαμήλιο αυτό ταξίδι η βασίλισσα δεν συνοδεύεται από τις εργάτριες και είναι ουσιαστικά απροστάτευτη. Αν η βασίλισσα δεν είναι ικανή να αποφύγει τους εχθρούς της, τότε πρέπει να πεθάνει, χωρίς ν' αφήσει απογόνους.

Μιαν ημέρα με ζεστό καιρό, χωρίς ανέμους, πετά πολύ ψηλά και πίσω της ακολουθούν όλοι οι κηφήνες του μελισσοκομείου. Οι πιο δυνατοί, τη φτάνουν, ζευγαρώνουν μαζί της διαδοχικά και μετά πεθαίνουν...! Κατά τη σύζευξη, τα γεννητικά όργανα του κηφήνα αναστρέφονται, βγαίνουν από το σώμα του και με τη σύσπαση των μυών της κοιλιάς επέρχεται η εκσπερμάτωση. Στη συνέχεια τα γεννητικά του όργανα αποκόπτονται από το σώμα του με αποτέλεσμα το θάνατό του. Μέρος των γεννητικών του οργάνων παραμένει στον κόλπο της βασίλισσας, είναι το λεγόμενο “σημάδι ζευγαρώματος”, το οποίο απομακρύνει ο επόμενος κηφήνας. Το ζευγάρωμα διαρκεί 5-18 λεπτά.

Η βασίλισσα αποθηκεύει όλο το σπέρμα στη σπερματοθήκη, ο αδένας της οποίας εκκρίνει θρεπτικά συστατικά, για την επιβίωση των 7.000.000 περίπου σπερματοζωαρίων, τα οποία είναι αρκετά για όλη τη διάρκεια της ζωής της. Έτσι η βασίλισσα κατά την ωοτοκία επιλέγει αν θα γονιμοποιήσει ή όχι κάθε αυγό που περνά από τους ωαγωγούς της.

Όταν η βασίλισσα επιστρέψει στην κυψέλη, οι εργάτριες την καθαρίζουν, τη φροντίζουν και την ταΐζουν στο στόμα. Μερικές γίνονται η μόνιμη συνοδεία της. Είναι πια η μάνα του μελισσιού. Δύο έως πέντε ημέρες μετά τη γονιμοποίησή της αρχίζει να γεννά αυγά. Στα εργατικά κελιά γεννά αβγά γονιμοποιημένα από τα οποία θα βγουν εργάτριες.

Ανάλογα την περίοδο, μια καλή βασίλισσα μπορεί να γεννήσει πάνω από 1500 αυγά την ημέρα! Παράγοντες που επηρεάζουν τον ρυθμό γέννας, είναι ο καιρός, το νέκταρ και η γύρη που υπάρχουν διαθέσιμα, το μέγεθος της βασίλισσας και η κατάσταση της κυψέλης - αποικίας. Ο αριθμός των αυγών εξαρτάται επίσης από τον ετήσιο εποχικό κύκλο. Μεγάλες ποσότητες διαθέσιμης τροφής, διεγείρουν τις εργάτριες οι οποίες με την σειρά τους δίνουν περισσότερη τροφή στην βασίλισσα με σκοπό την διέγερσή της και την αύξηση της γέννας.

Ο κηφήνας

Είναι το αρσενικό άτομο του μελισσιού και ζει το πολύ 2 μήνες. Έχει κοντή προβοσκίδα, μεγάλα μάτια, φαρδιά κοιλιά και θώρακα. Σε αντίθεση με την εργάτρια δεν έχει κεντρί, ούτε όργανα συλλογής τροφής και παραγωγής κεριού. Το αναπαραγωγικό του σύστημα ωριμάζει 12 μέρες μετά τη γέννησή του και παράγει έως και 10.000.000 σπερματοζωάρια. Κύρια αποστολή του είναι η γονιμοποίηση της βασίλισσας. Έτσι όταν το νέκταρ σπανίζει, οι εργάτριες απομακρύνουν τους κηφήνες από το μελίσσι και τους αφήνουν να πεθάνουν από την πείνα. Μερικοί, ωστόσο καταφέρνουν να ξεφύγουν και ξεχειμωνιάζουν μέσα στην κυψέλη. Όταν ο καιρός είναι καλός, μερικοί δυνατοί κηφήνες αφήνουν την κυψέλη και απομακρύνονται περιμένοντας κάποια τυχαία παρθένα βασίλισσα να επιχειρεί την πτήση ζευγαρώματος. Κηφήνες μερικές φορές επισκέπτονται αποικίες που έχουν παρθένα βασίλισσα. Τέτοιες αποικίες δέχονται κηφήνες από ξένες αποικίες και έτσι έχουν μεγάλο πληθυσμό κηφήνων να θρέψουν όσο η βασίλισσά τους είναι παρθένα. Όμως μετά το ζευγάρωμά της καταδιώκουν τους κηφήνες έξω από την κυψέλη.

Η εργάτρια

Είναι το μικρότερο σε μέγεθος άτομο του μελισσιού. Διαθέτει μακριά προβοσκίδα και κεντρί. Έχει όργανα για να συλλέγει και να μεταφέρει νερό, νέκταρ και γύρη, και αδένες που μεταξύ άλλων παράγουν βασιλικό πολτό και κερί. Η εργάτρια είναι ατελές θηλυκό ayga melisson και έχει ατροφικό αναπαραγωγικό σύστημα. Όμως σε περίπτωση αδυναμίας του μελισσιού να αποκτήσει βασίλισσα, μερικές εργάτριες μπορούν τρεφόμενες έντονα με γύρη να ωοτοκήσουν. Αυτό συμβαίνει διότι η απουσία βασίλισσας και των ανάλογων ουσιών - φερομονών της, αναγκάζει μερικές εργάτριες να γεννήσουν αυγά, τα οποία είναι αγονιμοποίητα οπότε τα έντομα που θα προκύψουν θα είναι κηφήνες.

α. Διάρκεια ζωής της μέλισσας

Κυμαίνεται μεταξύ 35-45 ημερών και 3-5μηνών. Σε εποχές έντονης δραστηριότητας, άνοιξη και καλοκαίρι, ζει το πολύ 45 μέρες ενώ το χειμώνα μέχρι και 5 μήνες. Ουσιαστικά, κύρια αποστολή της, είναι η ενασχόληση με όλες τις εργασίες του μελισσιού, εξού και το όνομά της.

β. Τα καθήκοντα της εργάτριας

... Η νεαρή εργάτρια μόλις βγει από το κελί της αναλαμβάνει εργασία. Τις δύο πρώτες ημέρες καθαρίζει τον εαυτό της και τα κελιά και φροντίζει το γόνο. Από την 3^η έως την 5^η ημέρα ταΐζει τις μεγάλες προνύμφες με μέλι και γύρη. Την 6^η ημέρα αναπτύσσονται οι υποφαρυγγικοί αδένες της που εκκρίνουν βασιλικό πολτό και ταΐζει με αυτόν τη βασίλισσα και τις προνύμφες 1-3 ημερών. Μετά την 11^η ημέρα οι αδένες αυτοί συρρικνώνονται.

... Οι εργάτριες τώρα ασχολούνται με την αποθήκευση του νέκταρος και της γύρης που φέρνουν στην κυψέλη οι συλλέκτριες. Στο ίδιο διάστημα αναπτύσσονται οι κηρογόνοι αδένες της και παράγει κερί για να χτίσει τις κηρήθρες. Από τη 17^η έως τη 19^η ημέρα οι αδένες τους κεντριού έχουν πλήρως αναπτυχθεί και η εργάτρια γίνεται φρουρός στις εισόδους της κυψέλης. Μετά την 20^η ημέρα της ζωής της η εργάτρια γίνεται συλλέκτρια και βγαίνει έξω να μαζέψει νέκταρ, γύρη, πρόπολη, νερό αφού πρώτα κάνει αναγνωριστικές πτήσεις γύρω από την κυψέλη με σκοπό τον προσανατολισμό της.

Τα καθήκοντα εργασιών των ενήλικων εργατριών, αλλάζουν με την ηλικία. Σχετίζονται με την φυσιολογική ανάπτυξη των διαφόρων οργάνων και αδένων. Σε κάθε περίπτωση όμως, αυτό δεν είναι κανόνας. Οι εργάτριες μπορεί να αλλάξουν καθήκοντα ανάλογα με τις ανάγκες της αποικίας.

*Οι μεταφορείς εργάτριες μπορεί να απομακρυνθούν έως και 3 χιλιόμετρα από την αποικία, στην προσπάθειά τους να εξασφαλίσουν τους αναγκαίους πόρους για την κυψέλη. Το προτιμότερο ασφαλώς είναι οι πόροι να βρίσκονται πλησιέστερα, διότι κάθε χιλιόμετρο παραπάνω που αναγκάζονται να διανύουν, είναι σπατάλη ενέργειας.

Ημέρες μετά την έξοδο από το κελί	Καθήκοντα
1 - 2	Καθαρισμός των κελιών και ζέσταμα του γόνου
3 - 5	Τάϊσμα γηραιότερων καμπιών με μέλι και γύρη
6 - 10	Τάϊσμα των νεαρότερων καμπιών με ουσίες από τους αδένες κεφαλής
11 - 18	Ωρίμανση νέκταρος, παραγωγή κεριού & χτίσιμο κηρήθρας
19 - 21	Φύλαξη και αερισμός κυψέλης. Σύντομες πτήσεις για απομνημόνευση της περιοχής της κυψέλης
22 +	Αναζήτηση και μεταφορά νέκταρος, γύρης και πρόπολης

Επικοινωνία μεταξύ των ατόμων του μελισσιού

Η επικοινωνία μεταξύ των ατόμων ενός μελισσιού επιτυγχάνεται με τη μεταβίβαση οπτικών, ακουστικών ή χημικών μηνυμάτων. Τέτοια είναι οι φερομόνες, χημικές ουσίες που εκκρίνουν τόσο οι εργάτριες όσο και η βασίλισσα του μελισσιού. Ανάλογα με τη χημική ουσία που εκκρίνεται, παρατηρείται και η αντίστοιχη συμπεριφορά από το μελίσσι. Οι μέλισσες επικοινωνούν επίσης χορεύοντας. Έχουν παρατηρηθεί τρεις βασικοί χοροί, ο κυκλικός χορός, ο μικτός χορός, και ο χορός των δονήσεων της κοιλιάς. Οι χοροί αυτοί δηλώνουν κατά βάση την απόσταση και την κατεύθυνση της τροφής από την κυψέλη. Έτσι αν κάποια μέλισσα βρει νέκταρ, δεν θα ειδοποιήσει ολόκληρο το μελίσσι, αλλά όσες είναι αρκετές, για να μαζέψουν το νέκταρ. Ο προσανατολισμός τους γίνεται με την πόλωση του φωτός. Η πρώτη μέλισσα που βρήκε την πηγή της τροφής εκτελεί έναν χορό που οι υπόλοιπες εργάτριες παρακολουθούν, ερμηνεύουν και πετούν κατευθείαν, χωρίς να χάσουν το δρόμο τους.

Επίλογος

Όλες οι κοινωνίες συντηρούν “κηφήνες”... αλλά τους παράγουν και τους συντηρούν μόνο για όσο τους χρειάζονται... Η παραγωγή μελιού γίνεται με ομαδικό πνεύμα και τέλεια επικοινωνία μεταξύ των εργατριών... Η βασίλισσα μπορεί να απολαμβάνει ιδιαίτερη φροντίδα σε όλη της τη ζωή, όμως οι εργάτριες μέλισσες την αντικαθιστούν όταν δεν μπορεί να ανταπεξέλθει στα καθήκοντά της... Αυτά κι άλλα πολλά παρατηρούμε σε μια κοινωνία μελισσών... Ο άνθρωπος σε τι θα μπορούσε να παραδειγματιστεί, γνωρίζοντας λίγο τον τρόπο λειτουργίας ενός μελισσιού; Εμείς έχουμε κανόνες;; Κι αν ναι... Συμφέρουν όλα τα μέλη της κοινωνίας μας ή κάποιους;

melissa