Πρόκειται για γένη ψαριών της οικογένειας σαλμονιδών, της τάξης των κλυπεόμορφων. Ζουν στα ψυχρά νερά του βορείου ημισφαιρίου σε Ατλαντικό και Ειρηνικό ωκεανό.
Ο σολομός είναι μεγάλο ψάρι με μήκος 1-1,5 μ. και βάρος 15-25 κιλά. Στο πάνω μέρος του, έχει γκριζογάλανο χρώμα αλλά την εποχή της αναπαραγωγής αποχτά κηλίδες με πορτοκαλί χρώμα. Ακόμα και το κρέας του γίνεται ρόδινο. Το σώμα του είναι στενόμακρο, ατρακτοειδές και έχει μακρύ ρύγχος. Το στόμα του είναι βαθιά σχισμένο, με πολλά δόντια που υπάρχουν στις σιαγόνες, στον ουρανίσκο και στη γλώσσα. Το δέρμα του είναι σκεπασμένο με μικρά λέπια. Τα πλευρικά και ραχιαία πτερύγια είναι επίσης μικρά. Όλη αυτή η κατασκευή του το βοηθά να κολυμπά τόσο στη θάλασσα όσο και στα ποτάμια, όταν μεταναστεύει για αναπαραγωγή αφού πρέπει να περάσει από ρηχά νερά, ανάμεσα σε βράχια και πέτρες, αντίθετα στο ρεύμα των ποταμών και να υπερπηδήσει φυσικά φράγματα!
Ο σολομός περνά το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στη θάλασσα. Όταν όμως έρθει η εποχή που θα γεννήσει, μεταναστεύει στις πηγές των ποταμών και μόνο στο ορισμένο μέρος του ποταμού όπου γεννήθηκε. Η κίνηση αυτή γίνεται κατά κοπάδια που αποτελούνται από άτομα του ίδιου φύλου, από το τέλος του φθινοπώρου και όλο το χειμώνα μέχρι την άνοιξη. Στην πορεία αυτή, ο πληθυσμός αντιμετωπίζει μεγάλα εμπόδια και κινδύνους.
Συνήθως, αποδεκατίζεται από την εξάντληση, τις πληγές, τη σύλληψη από διάφορα ζώα, π.χ. αρκούδες και το ψάρεμα από τον άνθρωπο σε λίμνες και ποτάμια. Τα λιγοστά άτομα που φθάνουν στα οξυγονωμένα νερά των ρυακιών αναπαράγονται και έπειτα, πεθαίνουν ή μένουν αδρανή, παρασυρόμενα από τα νερά. Το ταξίδι αυτό μπορεί να επαναληφθεί περισσότερες από μια φορές κατά τη διάρκεια της ζωής του ψαριού.
Τα θηλυκά γεννούν πολλά αβγά σ' ένα βαθούλωμα του ρηχού νερού που το σκάβουν με την ουρά τους και ακολούθως τα καλύπτουν με χαλίκια. Παραμένουν κοντά στα αβγά μέχρι το θάνατό τους, λίγες μέρες μετά. Αυτά γονιμοποιούνται αμέσως από τα αρσενικά. Από τα αβγά εκκολάπτονται μετά από 2 με 3 μήνες μικρά διαφανή ιχθίδια μήκους 1,5-2 εκ. Κατά την πρώτη περίοδο της ζωής τους, τρέφονται από τον λεκιθικό σάκο. Όταν περάσουν 2 ή 3 χρόνια, τα ψάρια κατεβαίνουν κατά κοπάδια στη θάλασσα όπου συμπληρώνεται η ανάπτυξή τους. Η κάθοδος γίνεται οπισθοβατικά με το κεφάλι στραμμένο προς τις πηγές. Έτσι το στόμα τους δέχεται τροφές που κατεβάζει το ρεύμα του ποταμού. Μετά από 2-4 χρόνια γίνονται ικανά για αναπαραγωγή πραγματοποιώντας το ταξίδι της μετανάστευσης. Οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν πως οι σολομοί ξέρουν ποιο δρόμο να ακολουθήσουν για το ποτάμι όπου γεννήθηκαν. Πιστεύεται ότι η γεύση και η όσφρησή τους, τους οδηγεί στον εν λόγω χώρο.
Οι σολωμοί φημίζονται για την ικανότητα που έχουν να πηδούν αντίθετα στο ρεύμα των καταρρακτών καθώς ανεβαίνουν τα ποτάμια για να αναπαραχθούν.
Μια έκθεση της Ιρλανδικής Υπηρεσίας Ερευνών για το Σολομό, έδειξε ότι τα τελευταία χρόνια έχει «μειωθεί δραστικά ο αριθμός των άγριων ψαριών που ανεβαίνουν τα ποτάμια για να αναπαραχθούν». Κάποια μελέτη έδειξε ότι, μέσα σε ένα χρόνο, από τους σχεδόν 44.000 νεαρούς σολομούς που μαρκαρίστηκαν και αφέθηκαν ελεύθεροι, μόνο το 3 τοις εκατό (περίπου 1.300) επέστρεψαν.
Τι ευθύνεται για αυτή την τραγική μείωση στον πληθυσμό του «Βασιλιά των Ψαριών», του σολομού του Ατλαντικού; Θα γίνει ποτέ ξανά τόσο πολυπληθής όσο ήταν παλιότερα; Η κατανόηση του συναρπαστικού και ασυνήθιστου κύκλου ζωής αυτού του μεγαλοπρεπούς ψαριού θα μας βοηθήσει να αντιληφθούμε καλύτερα τις αιτίες και τις πιθανές λύσεις του προβλήματος.
Τα Πρώτα Στάδια της Ζωής Του
Η ζωή για ένα σολομό αρχίζει ανάμεσα στο Νοέμβριο και στο Φεβρουάριο στο χαλικώδη πυθμένα κάποιου ρεύματος. Το αρσενικό απωθεί τους εισβολείς ενώ το θηλυκό σκάβει αρκετές μικρές τρύπες βάθους ως και 30 εκατοστών. Μαζί εναποθέτουν και γονιμοποιούν αρκετές χιλιάδες αβγά σε κάθε τρύπα. Το θηλυκό προστατεύει κατόπιν τα αβγά, καλύπτοντάς τα με χαλίκια.
Το Μάρτιο ή τον Απρίλιο, ένα ψάρι με παράξενη μορφή ξεπροβάλλει από το αβγό. Το νεογέννητο έχει μήκος μόλις 3 εκατοστά περίπου και στην κάτω πλευρά του υπάρχει ένας άκομψος λεκιθικός σάκος. Αρχικά το ψάρι παραμένει κρυμμένο κάτω από τα χαλίκια και τρέφεται από το απόθεμα τροφής που μεταφέρει. Έπειτα από τέσσερις ή πέντε εβδομάδες, όταν έχει απορροφήσει όλο το περιεχόμενο του λεκιθικού του σάκου, ο γόνος, όπως ονομάζεται τώρα, ξεγλιστρά από το σημείο όπου βρίσκεται κάτω από τις πέτρες και ανεβαίνει στο κυρίως ποτάμι. Έχει μήκος περίπου πέντε εκατοστά και μοιάζει πλέον με κανονικό ψάρι. Δύο μόνο πράγματα το ενδιαφέρουν. Πρώτον, να βρει μια καινούρια πηγή τροφής—μικρά έντομα και πλαγκτόν—και δεύτερον, να βρει έναν ασφαλή τόπο διαβίωσης. Σε αυτό το στάδιο πεθαίνει το 90 και πλέον τοις εκατό των γόνων του σολομού εξαιτίας της έλλειψης τροφής ή χώρου ή επειδή πέφτει θύμα αρπακτικών, όπως οι πέστροφες, οι αλκυόνες, οι ερωδιοί και οι ενυδρίδες.
Έπειτα από έναν χρόνο περίπου, το μήκος του σολομού φτάνει γύρω στα οχτώ με δέκα εκατοστά. Τώρα βρίσκεται σε νεαρή ηλικία και έχει ένα χαρακτηριστικό σημάδι από μαύρες κηλίδες κατά μήκος κάθε πλευράς του σώματός του. Όταν το μήκος του φτάσει τα 15 εκατοστά περίπου, τα μαύρα σημάδια αντικαθίστανται από ένα ομοιόμορφο λαμπερό ασημί χρώμα. Στο σημείο αυτό συμβαίνουν ορισμένες σημαντικές και περίπλοκες αλλαγές οι οποίες καθιστούν το σολομό διαφορετικό από τα περισσότερα άλλα ψάρια».
Ανάμεσα στο Μάιο και στον Ιούνιο, το ψάρι, που οδεύει προς την ενηλικίωση, ωθούμενο από κάποιο εσωτερικό σήμα, ενώνεται με χιλιάδες άλλα σε μια μαζική έξοδο προς τις εκβολές του ποταμού. Αλλά ένα πλάσμα του γλυκού νερού σίγουρα δεν μπορεί να επιβιώσει στη θάλασσα, έτσι δεν είναι; Συνήθως δεν μπορεί, αλλά περίπλοκες αλλαγές λαβαίνουν χώρα γύρω από τα βράγχια του, οι οποίες το καθιστούν ικανό να φιλτράρει το αλάτι του θαλασσινού νερού. Όταν ολοκληρωθούν οι αλλαγές, το ψάρι, που σε αυτό το στάδιο της ζωής του είναι τόσο μικρό ώστε μπορεί να χωρέσει στην παλάμη του χεριού σας, αρχίζει το επικό του ταξίδι...
Η Ζωή στη Θάλασσα
Γιατί αφήνει ένα τόσο μικρό ψάρι το οικείο ποτάμι του; Πού πηγαίνει; Ο νεαρός σολομός πρέπει να φτάσει στην περιοχή σίτισής του ώστε να ωριμάσει πλήρως. Αν αποφύγει διάφορα αρπακτικά, όπως κορμοράνους, φώκιες, δελφίνια, ακόμη και όρκες, θα φτάσει εκεί και θα αρχίσει να τρέφεται με ορισμένους μεγάλους ζωοπλαγκτονικούς οργανισμούς και αμμοχέλια, καθώς και με ρέγγες, καπελίνους και άλλα ψάρια. Έπειτα από έναν χρόνο, το βάρος του θα έχει 15πλασιαστεί από μερικές δεκάδες γραμμάρια θα έχει γίνει γύρω στα τρία κιλά. Αν μείνει στον ωκεανό πέντε χρόνια, το βάρος του μπορεί να φτάσει ή να υπερβεί τα 18 κιλά. Μάλιστα είναι γνωστό ότι μερικοί σολομοί έχουν ξεπεράσει τα 45 κιλά!
Η ακριβής τοποθεσία των περιοχών σίτισης ήταν άγνωστη ως τη δεκαετία του 1950, όταν επαγγελματίες ψαράδες άρχισαν να πιάνουν μεγάλους αριθμούς σολομών στα ανοιχτά των ακτών της Γροιλανδίας. Μια άλλη κύρια περιοχή σίτισης εντοπίστηκε αργότερα γύρω από τα Νησιά Φερόες, βόρεια της Σκωτίας. Έκτοτε, έχουν βρεθεί και άλλες περιοχές σίτισης. Μάλιστα έχει αναφερθεί ότι ο σολομός βρίσκει τροφή ακόμη και κάτω από τον πάγο της Αρκτικής! Με την ανακάλυψη αυτών των περιοχών σίτισης, άρχισαν και τα προβλήματα για το σολομό του Ατλαντικού. Τεράστια ιχθυοτροφεία δημιουργήθηκαν στη Γροιλανδία και στα Νησιά Φερόες. Χιλιάδες τόνοι ψαριών αλιεύτηκαν από επαγγελματίες ψαράδες, και ξαφνικά ο αριθμός των σολομών που επέστρεφαν στους ποταμούς για να πολλαπλασιαστούν έπεσε κατακόρυφα. Οι κυβερνήσεις, αντιλαμβανόμενες τη σοβαρότητα του προβλήματος, έθεσαν στους ψαράδες διάφορες απαγορεύσεις και περιορισμούς. Αυτό έχει συμβάλει στην προστασία του σολομού στις περιόδους κατά τις οποίες βρίσκεται στη θάλασσα.
Η Επιστροφή από τη Θάλασσα
Τελικά ο ενήλικος σολομός επιστρέφει στο ποτάμι όπου εκκολάφθηκε, βρίσκει κάποιο ταίρι και αρχίζει ξανά ο κύκλος. Είναι πραγματικά εκπληκτικό το γεγονός ότι αυτό το εντυπωσιακό ψάρι διανύει χιλιάδες χιλιόμετρα θάλασσας που δεν έχει ξαναδεί ποτέ ταξιδεύοντας στη σωστή κατεύθυνση! Το πώς το κατορθώνει αυτό εξακολουθεί να προβληματίζει τους επιστήμονες. Μερικοί λένε ότι οι σολομοί ταξιδεύουν χρησιμοποιώντας το μαγνητισμό της γης, τα θαλάσσια ρεύματα ή ακόμη και τα άστρα. Πιστεύεται πως, όταν ο σολομός επιστρέφει στις εκβολές, αναγνωρίζει το ποτάμι του από την “οσμή” του, ή τη χημική του σύσταση».
Αυτό το ένστικτο που τους οδηγεί στον τόπο τους είναι τόσο ισχυρό ώστε ακόμη και αν βρεθούν μπροστά τους καταρράκτες ή ορμητικά ρεύματα, αυτοί οι σολομοί, που τώρα είναι πολύ μεγαλύτεροι και ισχυρότεροι, θα αγωνιστούν με πείσμα για να υπερνικήσουν κάθε εμπόδιο».
Οι ανάδρομοι σολομοί αντιμετωπίζουν περισσότερες δυσκολίες όταν συναντούν σχεδόν αδιαπέραστα φράγματα, υδροηλεκτρικά έργα ή άλλα ανθρωποποίητα εμπόδια. Τι συμβαίνει τότε; πολλοί άνθρωποι που είναι ευαισθητοποιημένοι στο ζήτημα της προστασίας του σολομού παρέχουν μια εναλλακτική διαδρομή, κατασκευάζεται κάποια ευκολότερη οδός διέλευσης, ένα πέρασμα για τα ψάρια, το οποίο παρακάμπτει το μεγάλο εμπόδιο. Αυτό βοηθάει το σολομό να πηδάει με ασφάλεια για να φτάσει σε ψηλότερα νερά καθώς ταξιδεύει προς τις περιοχές αναπαραγωγής.
Ωστόσο, το αποτέλεσμα δεν είναι πάντα επιτυχές, γιατί κάποιοι σολομοί, αναγνωρίζουν μόνο την αρχική τους διαδρομή και προσπαθούν ακατάπαυστα να ξεπεράσουν το καινούριο ανθρωποποίητο εμπόδιο. Πολλοί πεθαίνουν από εξάντληση ή από τα χτυπήματα πάνω στο εμπόδιο.
Ένας «Βασιλιάς» με Προβλήματα
Πολλοί άγριοι σολομοί πιάνονται με δίχτυα στα ανοιχτά της θάλασσας προτού φτάσουν καν στο ποτάμι όπου εκκολάφθηκαν. Η μεγάλη εμπορική αξία του άγριου σολομού υποκινεί μερικούς ψαράδες να τον αλιεύουν παράνομα. Οι λίγοι σολομοί οι οποίοι κατορθώνουν να επιστρέψουν στο ποτάμι χρειάζεται επίσης να ξεφύγουν από τους νόμιμους ψαράδες. Για να προστατευτούν τα κοπάδια των σολομών, έχουν τεθεί σε ισχύ διάφορα μέτρα, όπως ο περιορισμός της αλιείας σε προσδιορισμένα τμήματα του ποταμού, η επιβολή υψηλών φόρων και ο καθορισμός αλιευτικών περιόδων. Παρ’ όλα αυτά, υπολογίζεται ότι ο 1 στους 5 σολομούς θα αλιεύεται στη διάρκεια του ανάδρομου ταξιδιού του στο ποτάμι.
Ακόμη, ο άγριος σολομός προσβάλλεται από διάφορες ασθένειες, οι οποίες αποδεκατίζουν τους πληθυσμούς του. Μια από αυτές, είναι και η ελκώδης νέκρωση του δέρματος, η οποία προκαλεί έλκη στο δέρμα του ψαριού και τελικά θάνατο. Η βιομηχανική μόλυνση και τα παρασιτοκτόνα που καταλήγουν στα ποτάμια είναι άλλες πιθανές θανάσιμες απειλές τις οποίες πρέπει να αντιμετωπίσουν οι σολομοί, καθώς και όλα τα άλλα υδρόβια πλάσματα.
Έχοντας να παλέψει με όλους αυτούς τους κινδύνους, δεν είναι να απορεί κανείς που ο «Βασιλιάς των Ψαριών» αντιμετωπίζει προβλήματα. Παρά το γεγονός ότι πολλοί καταβάλλουν τις καλύτερες δυνατές προσπάθειες, τα προβλήματα συνεχίζονται για το σολομό.
Οφέλη για την υγεία
Αποτελεί φυσική πηγή θρεπτικών ουσιών, ιδιαίτερα ισορροπημένων και απορροφήσιμων πρωτεϊνών, ενώ περιέχει σε σημαντικές ποσότητες, βιταμίνες, μέταλλα, ιχνοστοιχεία και φυσικά τα πολύτιμα και απαραίτητα ω-3 λιπαρά οξέα.
Πιο συγκεκριμένα, ο σολομός είναι πλούσιος σε νιασίνη, παντοθενικό οξύ, ριβοφλαβίνη, βιταμίνη D, βιταμίνες της ομάδας Β (κυρίως Β6 και Β12), σελήνιο και φώσφορο. Από την άλλη πλευρά, είναι χαμηλός σε θερμίδες και σε κορεσμένα λιπαρά οξέα, δεν περιέχει καθόλου υδατάνθρακες και αλάτι, ωστόσο ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στο υψηλό ποσοστό χοληστερίνης που διαθέτει.
Επομένως, είναι μια τροφή με υψηλή θρεπτική αξία, καθώς είναι ιδιαίτερα πλούσια στα ‘καλά’ λιπαρά και πιο συγκεκριμένα στο αντιφλεγμονώδες εικοσιπεντανοικό οξύ (ΕΡΑ) και δοκοσαεξανοικό οξύ, τα οποία χρησιμοποιούνται ως φάρμακο για την ελάττωση της πηκτικότητας του αίματος, της χοληστερόλης (αύξηση της ‘καλής’ χοληστερίνης, HDL και μείωση της ‘κακής’ χοληστερίνης, LDL) και κατά της εκδήλωσης εγκεφαλικών επεισοδίων και αρρυθμίας. Έχουν δηλαδή μια εξαιρετικά θετική επίδραση στην καρδιαγγειακή υγεία, βοηθώντας, συνάμα, τη ρύθμιση του διαβήτη τύπου ΙΙ αλλά και της υπέρτασης (INTERMAP), (κυρίως λόγω των ω-3 λιπαρών οξέων που διαθέτουν).
Συν τοις άλλοις, συνδράμουν στην ελάττωση της κατάθλιψης, των προβλημάτων όρασης, της ψωρίασης, της νόσου Alzheimer, των αρθριτικών και της οστεοπόρωσης, (λόγω των ω-3 λιπαρών οξέων), συμβάλλοντας παράλληλα στην επανάκτηση της μνήμης και της αύξησης της αντοχής στο αλκοόλ, εξαιτίας της ακετυλοχολίνης που περιέχουν. Τα ω-3 λιπαρά οξέα συντελούν στη βελτίωση της διάθεσης και τη μείωση του άγχους, ιδιαίτερα χρήσιμη δράση στο σύγχρονο τρόπο ζωής. Τέλος, τα απαραίτητα λιπαρά οξέα βοηθούν τόσο στην καύση του λίπους όσο και στη δημιουργία αναβολικού περιβάλλοντος, που χρησιμεύει ιδιαίτερα σε όσους κάνουν αναερόβια άσκηση (π.χ. body building). Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη στην Νέα Υόρκη, [Κέντρο Cabrini, M. Poon], η νιασίνη, (που περιέχεται στο σολομό) βοηθά σημαντικά στην αύξηση των επιπέδων HDL chol, ενώ στο έγκριτο περιοδικό ‘International Journal of Cancer’, [2005] αποδείχτηκε η προστατευτική αντικαρκινική δράση (καρκίνος προστάτη, στήθους, λ. εντέρου) των ω-3 λιπαρών οξέων.
Πηγές:
