Όπως αναφέρει ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια, το να είσαι οργισμένος είναι εύκολο. Το να εξοργιστείς όμως με το σωστό άτομο, για το σωστό λόγο, στο σωστό βαθμό, τη σωστή στιγμή, για το σωστό σκοπό και με το σωστό τρόπο, αυτό είναι δύσκολο.
Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι αρκετά σχετική με αυτό το είδος προβληματισμού. Τι είναι, όμως, η συναισθηματική νοημοσύνη (EQ) και σε τι διαφέρει από τη διανοητική νοημοσύνη (IQ);
Για αρκετά χρόνια, η νοημοσύνη σχετιζόταν με τον παραδοσιακό ορισμό της ευφυΐας και μετριόταν με έναν συγκεκριμένο τρόπο, το γνωστό σε όλους μας δείκτη νοημοσύνης (IQ). Μάλιστα, επικρατούσε η πεποίθηση ότι ένα άτομο με υψηλό δείκτη νοημοσύνης μπορεί να πετύχει σε κάθε τομέα της ζωής του. Ωστόσο, με το πέρασμα των χρόνων, η θεωρία αυτή άρχισε να παρουσιάζει «κενά» και να μην ανταποκρίνεται πλήρως στην πραγματικότητα.
Έτσι, λοιπόν, μελέτες και έρευνες απέδειξαν ότι υπάρχουν ορισμένοι παράγοντες, εκτός της ευφυΐας, που επηρεάζουν αλλά και συμβάλλουν σημαντικά στην πορεία τόσο της επαγγελματικής όσο και της προσωπικής ζωής των ανθρώπων. Οι παράγοντες αυτοί αποτελούν τη λεγόμενη συναισθηματική νοημοσύνη.
Οι ρίζες της συναισθηματικής νοημοσύνης ανάγονται στην έννοια της «κοινωνικής νοημοσύνης» που ανέφερε ο Thorndike το 1920 και κυρίως στον ψυχολόγο Howard Gardner που, το 1983, πρότεινε τη θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης, υποστηρίζοντας ότι η νοημοσύνη περιλαμβάνει επτά μορφές. Η θεωρία της συναισθηματικής νοημοσύνης έγινε ευρέως γνωστή από τον Daniel Goleman, ψυχολόγο στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαντ.
Με τον όρο συναισθηματική νοημοσύνη νοείται «η ικανότητα να αναγνωρίζει κανείς τα δικά του συναισθήματα, να τα κατανοεί και να τα ελέγχει. Είναι, επίσης, η ικανότητα να αναγνωρίζει και να κατανοεί τα συναισθήματα των ανθρώπων γύρω του και να μπορεί να χειρίζεται αποτελεσματικά τόσο τα δικά του συναισθήματά του όσο και τις διαπροσωπικές του σχέσεις.» (Daniel Goleman, Συναισθηματική νοημοσύνη, εκδ. Ελληνικά Γράμματα)
Τέσσερις δεξιότητες καθορίζουν τη συναισθηματική νοημοσύνη: η αυτεπίγνωση, η αυτοδιαχείριση, η κοινωνική επίγνωση και η διαχείριση σχέσεων. Οι δύο πρώτες αφορούν περισσότερο τον εαυτό μας και αποτελούν την ατομική μας ικανότητα ενώ οι άλλες δύο αναφέρονται, κατά κύριο λόγο, στη σχέση μας με τους άλλους και αποτελούν την κοινωνική μας ικανότητα, η οποία εστιάζει στην ιδιότητά μας να κατανοούμε τους άλλους και να χειριζόμαστε τις σχέσεις μας. Αυτές οι τέσσερις δεξιότητες μαζί καθορίζουν την ικανότητά μας να αναγνωρίζουμε και να συνειδητοποιούμε τα συναισθήματα, να χρησιμοποιούμε την επίγνωση αυτή για να χειριζόμαστε τη συμπεριφορά και στις σχέσεις μας.
Αυτεπίγνωση είναι η ικανότητά μας να αντιλαμβανόμαστε με ακρίβεια τα συναισθήματά μας και να συνειδητοποιούμε τις τάσεις μας, την προδιάθεση που έχουμε προς μια συγκεκριμένη συμπεριφορά.
Αυτοδιαχείριση είναι αυτό που συμβαίνει κάθε φορά που επιλέγουμε να ενεργήσουμε – ή να μείνουμε άπραγοι. Εξαρτάται από την αυτεπίγνωση και είναι το δεύτερο μεγάλο κομμάτι της ατομικής ικανότητας. Αυτοδιαχείριση σημαίνει να χρησιμοποιούμε την επίγνωση των συναισθημάτων μας για να είμαστε ευέλικτοι και να κατευθύνουμε θετικά τη συμπεριφορά μας. Αυτό προϋποθέτει να χειριζόμαστε τις συναισθηματικές αντιδράσεις μας απέναντι σε καταστάσεις και άτομα.
Κοινωνική επίγνωση είναι να συλλαμβάνουμε με ακρίβεια τα συναισθήματα των άλλων και να καταλαβαίνουμε τι τους συμβαίνει.
Η διαχείριση σχέσεων είναι το προϊόν των τριών πρώτων δεξιοτήτων της συναισθηματικής νοημοσύνης, δηλαδή της αυτεπίγνωσης, της αυτοδιαχείρισης και της κοινωνικής επίγνωσης. Είναι σημαντικό να έχουμε επίγνωση τόσο των δικών μας συναισθημάτων όσο και των άλλων για να διαχειριζόμαστε με επιτυχία τις σχέσεις μας.
Συγκρότηση του ατόμου
Η συγκρότηση του ατόμου διαμορφώνεται από τρεις παράγοντες: τη συναισθηματική νοημοσύνη, τη διανοητική νοημοσύνη και την προσωπικότητα.
Σε αυτό το σημείο, οφείλουμε να επισημάνουμε ότι η διανοητική νοημοσύνη (IQ) και η συναισθηματική νοημοσύνη (EQ) είναι δύο διακριτές και ξεχωριστές ικανότητες του ανθρώπου. Ωστόσο, συνδέονται μεταξύ τους καθώς η μία συμπληρώνει την άλλη, χωρίς να υπάρχει όμως συσχετισμός μεταξύ τους. Δηλαδή, δεν μπορούμε να προβλέψουμε τη συναισθηματική νοημοσύνη σύμφωνα με το πόσο έξυπνος είναι κάποιος. Η απόκτηση γνώσεων δεν μας κάνει πιο έξυπνους καθώς ο δείκτης νοημοσύνης δεν είναι ευέλικτος αλλά είναι καθορισμένος από τη γέννησή μας. Νοημοσύνη είναι η ικανότητα να μαθαίνουμε και είναι ίδια σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας. Αντίθετα, η συναισθηματική νοημοσύνη καλλιεργείται.
Η προσωπικότητα είναι το στιλ που καθορίζει τον καθένα. Πρόκειται για το αποτέλεσμα των προτιμήσεων μας, όπως η τάση μας για εσωστρέφεια ή εξωστρέφεια. Όπως και ο δείκτης νοημοσύνης, η προσωπικότητα δεν αποτελεί παράγοντα πρόβλεψης της συναισθηματικής νοημοσύνης και παραμένει σταθερή σε όλη μας τη ζωή.
Συναισθηματική νοημοσύνη και υγεία
Η συναισθηματική νοημοσύνη έχει μεγάλη επίδραση στην ανθρώπινη ευτυχία και ικανοποίηση και συνδέεται άμεσα με μια αίσθηση ευεξίας. Τα άτομα που δεν καταφέρνουν να χρησιμοποιήσουν τις δεξιότητες της συναισθηματικής νοημοσύνης τους, έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να νιώσουν άγχος, κατάθλιψη, να κάνουν κατάχρηση ουσιών ή και σκέψεις για αυτοκτονία. Εάν κατανοήσουμε τα συναισθήματά μας, μπορούμε να ανταπεξέλθουμε επιδέξια στις τρέχουσες προκλήσεις και να εμποδίσουμε τις μελλοντικές. Όταν κάνουμε το αντίθετο και καταπιέζουμε τα συναισθήματά μας, εκείνα μετατρέπονται γρήγορα στη δυσάρεστη αίσθηση της έντασης, του άγχους και της νευρικότητας. Οι δεξιότητες της συναισθηματικής νοημοσύνης μας βοηθούν να αξιοποιήσουμε εποικοδομητικά το στρες και μας δίνουν, έτσι, τη δυνατότητα να αντιμετωπίσουμε τις δύσκολες καταστάσεις πριν γίνουν άλυτα προβλήματα.
Πηγές:
Συναισθηματική νοημοσύνη Το απλό βιβλίο, Travis Bradberry, Jean Greaves, Εκδόσεις Κριτική
