Αυτή τη φορά θα ασχοληθούμε με τις φράσεις: «Είσαι χαζός;», «Είναι πανέξυπνος, τα καταλαβαίνει όλα αμέσως», «Αυτό το παιδάκι είναι πολύ έξυπνο. Είναι πολύ καλός μαθητής.» Τι είναι όμως η εξυπνάδα ή αλλιώς ευφυία; Γιατί κάποιον τον αποκαλούμε χαζό; Είναι σωστό να προβαίνουμε σε χαρακτηρισμούς τόσο αβίαστα; Πάμε να τα δούμε...
Καταρχάς, να ξεκινήσουμε με το τελευταίο ερώτημα, το οποίο βασίζεται σε δύο φαινόμενα που εμφανίζονται πολύ συχνά στην καθημερινότητά μας σε διάφορα θέματα. Σύμφωνα λοιπόν με την Κοινωνική και τη Γνωστική Ψυχολογία, αυτά είναι τα φαινόμενα της «γνωστικής οικονομίας» και του «σφάλματος απόδοσης». Όταν μιλάμε για γνωστική οικονομία, εννοούμε την προσπάθεια να μην καταναλώσουμε πολύ ενέργεια σκέψης, καταλήγοντας στο «σφάλμα απόδοσης». Σε αυτό το σφάλμα υποπίπτουμε κάθε φορά που προβαίνουμε σε κάποιο χαρακτηρισμό για κάποιον, που ενώ δεν τον γνωρίζουμε καταλήγουμε σε ένα συμπέρασμα βασιζόμενοι σε λίγες μόνο παρατηρήσεις μας. Το σφάλμα αυτό όμως μπορεί να πάρει και την αντίστροφη μορφή. Στην περίπτωση που γνωρίσουμε έναν άνθρωπο που μας ελκύει λόγω της εξωτερικής του εμφάνισης, μπαίνουμε στη διαδικασία να του προσδίδουμε θετικά χαρακτηριστικά κατ' αυθαίρετο τρόπο. Γι' αυτό είναι πολύ πιο κοινωνικά σωστό να χαρακτηρίζουμε την πράξη ή τα λόγια κάποιου παρά τη συνολική του προσωπικότητα.
Τι αντιλαμβανόμαστε όμως ως εξυπνάδα ή αλλιώς ως νοημοσύνη; Κατά καιρούς, υπήρξαν πολλές θεωρίες για τη φύση της νοημοσύνης και το περιεχόμενο της. Μια θεωρία που δείχνει να είναι αρκετά σφαιρική και να συνυπολογίζει πολλές όψεις της προσωπικότητας του ατόμου, είναι αυτή του Howard Gardner, γνωστή ως «θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης». Για να γίνει πιο εύκολα αντιληπτή θα δούμε τις κατηγορίες στις οποίες διαχώριζε ο Gardner τη νοημοσύνη:
1) Γλωσσική. Επιτρέπει σε κάποιον να επιλέξει ακριβώς τη σωστή λέξη ή φράση και να συλλάβει εύκολα τα νοήματα.
2) Μουσική. Ευαισθησία στο ύψος του ήχου και στον τόνο, που επιτρέπει σε κάποιον να ανιχνεύσει και να παραγάγει μουσικές δομές.
3) Λογική – Μαθηματική. Ικανότητα για αφηρημένους συλλογισμούς και χειρισμό συμβόλων.
4) Χωρική. Ικανότητα να αντιλαμβάνεται κανείς τις σχέσεις των αντικειμένων, να μετασχηματίζει νοερά αυτά που βλέπει, να αναπαράγει από μνήμης οπτικές εικόνες.
5) Σωματική – Κιναισθητική. Ικανότητα ν' αναπαριστά κάποιος ιδέες με την κίνηση, χαρακτηριστικό των μεγάλων χορευτών και μίμων.
6) Προσωπική. Ικανότητα να αποκτά κάποιος πρόσβαση στα δικά του συναισθήματα και να καταλαβαίνει τα κίνητρα των άλλων.
7) Κοινωνική. Η ικανότητα να καταλαβαίνει κάποιος τα κίνητρα, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές των άλλων ανθρώπων.
Παρατηρώντας τις κατηγορίες νοημοσύνης, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η διαφορετική επάρκεια που έχει κάθε άτομο σε μία από αυτές, το κάνει ξεχωριστό από το υπόλοιπο περιβάλλον του. Για παράδειγμα, κάποιος που έχει αναπτυγμένη τη μουσική και τη λογική – μαθηματική νοημοσύνη θα έχει περισσότερες δυνατότητες να μάθει ένα μουσικό όργανο, από έναν άλλον που έχει ανεπτυγμένη τη μουσική νοημοσύνη μεν αλλά και τη χωρική και τη σωματική – κιναισθητική και μπορεί να διαπρέψει στο χορό. Κάπως έτσι δημιουργούνται οι διαφορές νοημοσύνης μεταξύ των ανθρώπων. Αυτό όμως που πρέπει να κρατάμε κατά νου είναι πως σε όλους μας έστω μία από αυτές μπορεί να αναπτυχθεί.
Πηγή: Η ανάπτυξη των παιδιών (β' τόμος), Cole, M., Cole, S. R. (2002). Εκδόσεις Τυπωθήτω – Γιώργος Δαρδανός.
